Đại học Mỹ thuật công nghiệp

Nghiên cứu các biểu tượng trong nghệ thuật tạo hình, đặc biệt là trong kiến trúc, điêu khắc và hội họa, là trọng tâm nghiên cứu của các nhà nghiên cứu phê bình nghệ thuật. Tuy nhiên, việc diễn tả các đối tượng nghệ thuật cũng có những giới hạn nhất định. Có lúc, nhà nghiên cứu phê bình chợt nhận ra, quá trình khảo tả đối đối tượng đã “quá kỹ lưỡng” nên không biết phải làm gì tiếp theo.

Bạn có biết mỗi ngày bàn chân của chúng ta phải chịu một lực gần nửa triệu kg? Nhưng tất cả các bước đi đều khác nhau. Trên thế giới không có đến hai người đi giống nhau. Người diễn xuất cố gắng tìm hiểu tính cách của một nhân vật bằng cách hình dung ra bước đi của người đó, hay con vật đó hay cố gắng kể chuyện qua cách thể hiện bước đi.

Vẽ phác là khâu đầu tiên, khá tốn sức nhưng lại rất thú vị trong sáng tác. Ta có thể coi đây là bước tạo “bố cục” hoặc “thiết lập vị trí”. Đúng như tên gọi, đây là một quá trình tư duy thẩm mỹ và và vận dụng các tài liệu thu thập được một cách hài hòa, hợp lý. Một bức phác họa tài tình có thể khiến một sự vật bình thường như được thổi hồn và truyền tải được tình cảm của người họa sỹ tới người xem.

Trong các trang sức bằng kim loại, những thứ làm bằng bạc qua năm tháng chúng sẽ càng trở nên sáng bóng và đẹp hơn. Khi vẽ tranh, trang phục, trang sức, hoa văn… người nghệ sỹ không có thời gian rộng để sáng tạo, đổi mới. Nhưng nếu những hoa văn trang trí, trang sức và trang phục gắn với một thời kỳ lịch sử nào đó, hoặc là minh họa cho một tác phẩm nào đó, thì họa sỹ phải hết sức cẩn trọng, dành nhiều thời gian để hiểu về bối cảnh lịch sử, đặc trưng văn hóa, đặt các chi tiết vào đúng môi trường lịch sử mà vật dụng ấy được sinh ra.

Khi vẽ tranh nhân vật, cần có hình dung tương đối cụ thể về những đặc điểm của nhân vật đó, từ dáng dấp, khuôn mặt, mái tóc, ánh mắt, đôi môi đến trang phục, trang sức, hoàn cảnh sống, vai trò xã hội… Những từ khóa xoay quanh nhân vật sẽ là chất liệu quan trọng giúp người họa sỹ có định hướng rõ ràng trong quá trình sáng tác. Và nhân vật vì thế cũng có sự gần gũi, sống động hơn rất nhiều.

Phối cảnh hiển thị căn cứ từ các đường song song được quy tụ về các điểm biến. Thế nhưng hình dạng không có đường song song, có vẽ phối cảnh được không? Trong phối cảnh vẽ đường tròn thường dùng phương pháp vòng tròn tám điểm hoặc hai hình vuông.

Những ai làm việc với máy tính thì mọi khuôn hình dù có bất kỳ hình thù gì, cũng đều gọi chung là giao diện, nghĩa là một diện phẳng hoặc cong mà thị giác phải tiếp xúc, giao tiếp (nhìn thấy). Để có một giao diện đẹp, người thiết kế (design) cần biết thiết kế bố cục đẹp. Muốn thiết kế bố cục đẹp, cần biết những phương pháp cân bằng thị giác trên giao diện, trên mặt tranh hay trên khuôn hình. Còn “mặt tranh” là diện tích bề mặt 2D của bức tranh. Khái niệm mặt tranh quen thuộc và dễ hiểu như ta nói mặt bàn hay mặt ghế vậy. Nó chính là diện tích bề mặt 2D của bất kể bức tranh nào mà họa sỹ vẽ nên

Để vẽ phối cảnh đoạn thẳng đứng AB, trước tên bằng phương pháp phối cảnh quy chiếu điểm, ta có phối cảnh của điểm gốc đoạn thẳng là A1. AB là độ cao của đoạn thẳng đứng. Một đường thẳng nằm ngang song song đường quy chiếu gốc đi qua B (đỉnh của AB) được gọi là đường quy chiếu cao độ.

Trên bức phác thảo, dùng nước để làm ẩm bề mặt bức tranh, tô phần nền bằng màu hồng, cam, vàng với các sắc độ đậm nhạt như hình bên, chỉ để lại phần mặt, cổ và hoa. Để khắc họa rõ nét ngũ quan của nhân vật, cần chọn tông màu nâu trầm và có vẻ u hoài, thể hiện nét mong manh, nhỏ nhắn của mỹ nữ, tiết chế những màu sắc gợi cảm giác “trong trẻo”, tươi sáng như những bức tranh thiếu nữ thường thấy. Vẻ trưởng thành cùng nét buồn bã của mỹ nữ được thể hiện từ kiểu tóc ngắn, cách trang điểm và đôi mắt màu nâu mang nhiều tâm sự.

Cách đóng bố cục khi bố cục trên đường xiên chéo: Theo L’Art de la composition et du cadrage (1992) thì bố cục đóng là những yếu tố hình hay nét sắc độ mạnh đủ gây chú ý (như ngầm cảnh báo) cho thị giác dừng lại ở đó, không nhìn vượt xa hơn. Bởi nếu nhìn vượt ra xa hơn, chủ đề cần nhấn mạnh sẽ bị giảm quan tâm. Những điểm nhấn như mốc giới chặn thị giác như thế được coi như chìa khóa đóng bố cục kín lại để người xem tranh tập trung nhiều hơn vào nhân vật chính. Xem sơ đồ khái quát bố cục Hình H5-1, hướng của đường chéo đã bị chặn lại (đóng lại) bởi nét ngang trên và dưới.

Sau khi mắt tiếp nhận hình ảnh, những chu trình thuộc thế hệ thần kinh dẫn thông tin tới trung tâm trí não, tại đây có sự phân loại và định dạng hình ảnh, liên hệ so sánh cực nhanh với tất cả những thông tin về những vật thể mà trước đó người quan sát đã gặp, đã tiếp xúc, đã nhận thức và đã có kinh nghiệm để hệ thống hóa thông tin mới nhận. Nếu thông tin về vật thể không giống những gì đã biết trước đó, người quan sát cần thêm thời gian xem xét lại để định dạng, gọi tên, miêu tả đối tượng.

Có một điều quan trọng với nhiếp ảnh nghệ thuật, tuy đã tách riêng khỏi hội họa và phát triển rộng lớn toàn cầu, từ ảnh quảng cáo thương mại, ảnh nano đến ảnh các thiên hà xa thẳm trong vũ trụ, đều là công nghệ ảnh. Nhưng nhiếp ảnh nghệ thuật có hai cái chung với hội họa mà không thể riêng ra được đó là cùng đi tìm cái đẹp và cùng là nghệ thuật thị giác. Vậy nên với riêng các nhiếp ảnh gia nghệ thuật có tâm hồn riêng của nhiếp ảnh vẫn buộc phải có con mắt thẩm mỹ của hội họa.

Gỗ, dao khắc và phương pháp dùng dao là yếu tố kĩ thuật đầu tiên. Các phường thợ Việt Nam thường dùng các loại gỗ thị, gỗ vàng tâm và gỗ thừng mực. Gỗ thị thớ đa chiều có thể khắc nên các ván nét tinh vi, mãnh nhỏ. Gỗ mực nhẹ, nạc và mềm rất dễ khắc, nhưng độ bền không cao. Gỗ vàng tâm tuy không rắn chắc bằng gỗ thị nhưng rất nạc thớ, cũng thường được dùng làm hoành phi câu đối trong đền chùa. Dòng tranh Đông Hồ dường như là trường hợp duy nhất dùng hai loại ván nét in nghiêng và in mầu. Ván in nét thường khắc bằng gỗ thị, ván in mầu thường khắc bằng gỗ vàng tâm và gỗ mực. Ván in ngày xưa thường được dùng luân niên, nên gỗ phải tốt bền và ổn định nét qua thời gian dài sử dụng.

Đồ họa ấn loát ra đời trong một xã hội phát triển, với nhu cầu phổ biến kiến thức, ít nhất trong giai tầng trí thức, hay một nhóm tri thức nào đó. Sách chép tay, tranh vẽ độc bản, văn tự khắc trên bia đá đương nhiên là những hình thái ban đầu, rất khó lưu hành rộng rãi. Người ta có thể mượn sách nhau chép lại thành nhiều bản. Số lượng không thể nhiều, với sự đòi hỏi thời gian và công sức quá lớn để chép lại một quyển sách. Vả lại mỗi lần chép sách là một lần sai lệch với nguyên bản, cho nên người xưa nói: “tam sao thất bản” là vậy. Văn tự khắc trên bia có thể in, dập lại nhưng lượng từ trên một bia đá không nhiều, cách làm bản vỗ cũng không phổ biến.

Mỹ thuật ba chiều là tên gọi chung của tất cả các tác phẩm, sản phẩm thuộc lĩnh vực mỹ thuật tạo hình và mỹ thuật ứng dụng (nghệ thuật trang trí, nghệ thuật thủ công, nghệ thuật thiết kế) có hình dáng thuộc hình khối ba chiều. Như vậy một tác phẩm, sản phẩm thuộc loại này được cho là đẹp thì phải đạt yêu cầu thẩm mỹ được đánh giá ở mọi góc nhìn.