Vai trò của minh họa, tạp chí với nghệ thuật đồ họa
Minh họa truyện ngắn Giới hạn của cánh đồng của họa sĩ Lê Trí Dũng
Đồ họa là một lĩnh vực của nghệ thuật tạo hình và mỹ thuật ứng dụng. Ngày nay chất liệu sử dụng trong nghệ thuật đồ họa không chỉ ở kỹ thuật in khắc trên chất liệu gỗ, kẽm, đá, thạch cao… mà nó đã luôn cập nhật sự phát triển không ngừng của khoa học kỹ thuật, đó là sự tham gia của máy tính và các loại máy in hiện đại. Kỹ thuật vẽ tay, vẽ máy đã làm cho nghệ thuật đồ họa trở nên phong phú và đa dạng, đồng thời thuận tiện cho việc thể hiện các tác phẩm như: đồ họa biểu trưng, biếm họa, áp phích, bao bì… Trong đó minh họa báo, tạp chí là một trong lĩnh vực thu hút đông đảo các thế hệ họa sĩ tham gia. Có thể thấy minh họa báo, tạp chí được hình thành song hành cùng với văn học, nó luôn thể hiện rõ vai trò là làm sáng tỏ hơn cho nội dung của tác phẩm văn học. Sự thành công của nghệ thuật thể hiện tranh minh họa trên báo, tạp chí trong những năm qua là bởi sự tài khéo và sự cảm thụ nghệ thuật của các họa sĩ, còn là sự thể hiện của những yếu tố của ngôn ngữ đồ họa như: đường nét, màu sắc, không gian, bố cục. Mỗi họa sĩ đã tìm cho mình một tư duy và phương pháp thể hiện riêng để truyền tải những thông điệp của nhà văn qua cảm thức của họa sĩ của họa sĩ minh họa.
Vai trò của minh họa báo, tạp chí với nghệ thuật đồ họa
Các tác phẩm minh họa, báo tạp chí được lưu hành trên toàn lãnh thổ Việt Nam dù đã có chiều dài lịch sử hơn 100 năm và luôn phát triển cùng ngành đồ họa báo chí ở Việt Nam. Các minh họa trên báo, tạp chí thường làm sáng tỏ hình ảnh nhân vật qua tác phẩm văn học. Trên mỗi tờ báo hoặc cuốn tạp chí thường có sự xuất hiện của tranh minh họa ở trang bìa hoặc các chuyên mục. Ví như ở tạp chí Văn nghệ Quân đội phần minh họa xuất hiện khá thường xuyên ở chuyên mục truyện ngắn. Cái đẹp trong các tác phẩm minh họa cho các truyện ngắn thường đem đến cho người thưởng thức sự hướng thiện và tác động một cách tự nhiên vào tâm hồn con người. Đối với những người chiến sĩ những minh họa Văn nghệ Quân đội giúp người chiến sĩ hình dung rõ nét về trách nhiệm cũng như gìn giữ tâm hồn mình trong sáng trong lối nghĩ tạo thành hành động tích cực. Các minh họa Văn nghệ Quân đội đóng vai trò như điểm nhấn, nét chấm phá cho các tác phẩm văn học, luôn tạo ra sự kết nối bền chặt giữa văn học và mỹ thuật, hài hòa giữa nội dung và hình thức. Hay trên tờ báo Văn nghệ đã đánh dấu lịch sử hình thành và phát triển của các thế hệ họa sĩ qua chiều dài lịch sử. Các minh họa trên báo Văn nghệ thể hiện rõ sự đổi mới từ giấy in, cách in, cách trình bày và cả minh họa nữa. Có giai đoạn trên tờ Văn nghệ đã được các họa sĩ thể hiện bằng những bản minh họa nét nhỏ và nhiều nét, bố cục phức tạp và sau đó có cả in màu. Cũng với tạp chí Văn nghệ Quân đội thì báo Văn nghệ đã thu hút được các thế hệ họa sĩ danh tiếng như: Trần Văn Cẩn, Nguyễn Tư Nghiêm, Nguyễn Sáng, Bùi Xuân Phái, Dương Bích Liên, Nguyễn Văn Tỵ, Nguyễn Tiến Chung, Nguyễn Khang, Lê Quốc Lộc… là những họa sĩ của chiến trường Việt Bắc đã cùng nhau vẽ minh họa. Tiếp sau đó là các họa sĩ của trường Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam: Họa sĩ Hoàng Trầm, Huy Oánh, Đỗ Hữu Huề, Trọng Cát, Nguyễn Thụ, Thành Chương, Phạm Minh Hải, Xuân Hòa, Lê Trí Dũng, Đỗ Phấn, Phạm Quang Vinh… Trong mỗi tác phẩm minh họa, kỹ thuật dùng nét được sử dụng ưu thế ở hầu hết các họa sĩ, nhưng mỗi họa sĩ lại giữ được nét riêng, sử dụng kỹ thuật dùng nét khá cô đọng và thoáng như tuân theo quy tắc nhất định. Các họa sĩ khéo léo sử dụng kết hợp giữa kỹ thuật đồ họa với tổ hợp chấm nét tạo không gian và ánh sáng. Trong những tác phẩm minh họa của họa sĩ Lê Trí Dũng lại tìm kỹ thuật đồ họa lấy từ lợi thế của kiểu nét là điểm nhấn đậm, nhạt tập trung trên nhân vật bằng sự tương phản của nét. Họa sĩ Thành Chương thường thể hiện màu sắc kết hợp với nét, tạo ra sự phá cách cho các tác phẩm minh họa khẳng định nét riêng biệt của họa sĩ. Mỗi bức tranh minh họa trên báo, tạp chí mang đặc điểm của tác phẩm mỹ thuật, gắn bó với tài năng của các nghệ sĩ và nhà văn. Đồng thời nó chứa đựng thông điệp về giải trí, biểu cảm và giáo dục, giúp cho đời sống tinh thần của con người thêm phong phú.
Vai trò của báo, tạp chí đối với đời sống xã hội
Sáng tác minh họa trên báo, tạp chí thường yêu cầu mỗi họa sĩ trước khi vẽ cần phải đọc kỹ và hiểu sâu sắc nội dung chính của tác phẩm văn học, để tìm đến sự đồng cảm với nhà văn. Vì vậy họ có vai trò làm sáng tỏ hơn và nâng cao, làm đẹp thêm cho nội dung tác phẩm được minh họa. Mặt khác, chính nhờ có tác phẩm minh họa mà ý nghĩa của tờ báo, tạp chí trở nên đầy đủ và có ý nghĩa hấp dẫn người đọc hơn. Nhiều khi, những tác phẩm minh họa đã gây ấn tượng mạnh cho người đọc thông qua ngôn ngữ của nghệ thuật. Đó chính là sự đóng góp cho nét đẹp của đời sống xã hội con người.
Với xu hướng sáng tác những tác phẩm minh họa trên báo, tạp chí các họa sĩ đưa ra những tiêu chí đạt tới sự trong sáng, giản dị, cô đọng thông qua màu sắc, hình, nét, mảng và bố cục khoảng trống phù hợp với đặc thù loại tranh minh họa thường khá nhỏ. Chính vì vậy đòi hỏi họa sĩ phải có sự tính toán cho phù hợp với tiêu chí của từng loại báo, tạp chí cũng như chuyên mục có hình minh họa. Vì vậy, minh họa trên báo, tạp chí được xem là loại hình nghệ thuật đồ họa, bản thân mỗi tác phẩm minh họa mang tính giải trí, biểu cảm nghệ thuật thì nó còn ý nghĩa giáo dục sâu sắc, phục vụ cho đời sống xã hội con người một cách thiết thực. Bởi vì minh họa là nghệ thuật thị giác, được sáng tạo theo quy luật của cái đẹp. Tuy nhiên, mỗi họa sĩ luôn giữ cho mình phong cách riêng nhưng đảm bảo tiêu chí của cốt truyện, nội dung cần được truyền tải bằng ngôn ngữ của nghệ thuật đồ họa. Mỗi tác phẩm minh họa đã được các họa sĩ thể hiện cho hình minh họa và câu chuyện có màu sắc riêng, chuyển tải sự đồng cảm đến người xem cũng như tạo ra phong cách sáng tác riêng biệt.
Tóm lại: Một tờ báo, tạp chí đẹp ngoài yếu tố nội dung thì tranh minh họa đóng vai trò quan trọng, nó được thực hiện thông qua ngôn ngữ của nghệ thuật đồ họa kết hợp với yếu tố chữ. Điều này rất dễ thấy trên bất cứ báo, tạp chí nào có những tác phẩm minh họa, ở từng giai đoạn tùy vào tiêu chí riêng của mỗi tờ báo hay tạp chí. Các minh họa giai đoạn đầu ở Việt Nam như ở báo Phong Hóa, báo Tiểu thuyết Thứ Bảy đến giai đoạn sau báo Văn nghệ, Nhân dân, Văn nghệ Quân đội… cho thấy chuyên mục được chuyển tải sẽ thú vị và hay hơn khi có minh họa phù hợp và đẹp mắt. Thông qua những tác phẩm minh họa trên các báo, tạp chí đã, đang được lưu hành trên lãnh thổ Việt Nam, cho thấy quan hệ giữa văn học và mỹ thuật thông qua nghệ thuật đồ họa đã có vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống xã hội con người. Công việc trình bày minh họa được xem là sáng tạo nghệ thuật công phu và nghiêm túc. Qua những tác phẩm minh họa còn thể hiện thái độ tôn trọng của người họa sĩ đối với nhà xuất bản và người đọc. Chính vì vậy minh họa trên báo, tạp chí đã góp phẩn vào việc thỏa mãn nhu cầu thẩm mỹ của mọi tầng lớp nhân dân trong xã hội, tô điểm cho nét đẹp văn hóa dân tộc Việt Nam.
Minh họa truyện Thiếu nữ hái chè của nhạc sĩ, họa sĩ Văn Cao
Minh họa truyện Người về đường dài của họa sĩ Thành Chương
- Trần Thị Thy Trà -
