Bài tập Tô bóng mờ trong vẽ viền
Bài tập này giải thích cách vẽ và tô bóng nhiều vật thể có liên quan đến nhau, sử dụng phương pháp vẽ viền và tô bóng mờ. Do vẽ viền xuất phát từ việc quan sát, cho nên chủ thể đề tài cần phải nhìn thấy được và di chuyển được. Tập hợp các vật thể có liên quan đến nhau hoặc các vật thể cùng ở một bối cảnh sẽ tạo ra một sắp đặt hài hòa cho bức vẽ. Ví dụ như trong bài tập sau đây, các vỏ sò với nhiều kích cỡ và hình dạng khác nhau sẽ được sử dụng. Người ta cũng có thể dùng một nhóm các dụng cụ làm bếp, các bộ phận của chiếc xe đạp cũ, hoặc đồ chơi trẻ em. Duy trì tính đơn giản của chủ thể đề tài là điều cần chú ý trong bài tập này (Hình 1). Nếu các vật thể quá chi tiết và phức tạp, chúng có thể làm rối kỹ thuật tô bóng mờ sử dụng trong bài.
Vẽ viền là một kỹ thuật hội hoạ căn bản. Hoạt động này hướng dẫn cho bạn cách tạo ra những nét vẽ viền của nhiều vật thể liên quan đến nhau.
1. Tạo các đường viền:
Vật dụng:
- Bút chì 2HB;
- Giấy in (dùng để phác hoạ) khổ 46 x 61cm;
- Chủ thể đề tài: 6 vỏ sò, dụng cụ làm bếp, hoặc các nhóm vật thể liên quan đến nhau;
- Tẩy nhồi cao su.
Hình 1. Dùng các vật thể hài hòa khi vẽ tranh tĩnh vật
Bước 1: Trong vẽ viền, hãy tưởng tượng bạn đang tạo ra một đường liên tục thể hiện cạnh mép của vật thể. Đường này không chỉ bao quanh vật thể, mà còn phản ánh dung tích và thể của vật, tạo ra bức tranh ba chiều (chiều dài, chiều rộng, chiều cao). Bạn nên vẽ đường viền một cách chậm rãi, như thế bạn sẽ chú ý đến tất cả các điểm đặc biệt của vật.
Hình 2. Nguyên liệu dùng cho bài tập vẽ viền
Bước 2: Có hai cách vẽ viền. Một cách là vẽ các đường viền “mù”, tức là khi vẽ, bạn chỉ nhìn vào vật thể trong suốt tiến trình đưa bút trên giấy vẽ, chứ không nhìn vào bức tranh (Hình 3). Khi dùng phương pháp này, bức tranh cso thể không được như bạn mong đợi, tuy nhiên bạn đừng thất vọng. Đây là một cách rèn luyện nhìn và quan sát rất tốt cho bạn.
Hình 3. Để vẽ viền “mù”, chỉ nhìn vào vật thể khi vẽ, không nhìn vào tranh
Bước 3: Cách vẽ thứ hai gọi là vẽ viền “nhìn” (Hình 4). Với phương pháp này, bạn vẫn nhìn vào vật thể, nhưng thỉnh thoảng liếc nhìn bức vẽ trong khi tay bạn dịch chuyển bút chì. Phương pháp này sẽ tạo ra mức độ chính xác và độ thỏa mãn cao hơn. Để bắt đầu, bạn đặt bút chì lên giấy vẽ và nhìn vào vật thể, tập trung vào một điểm hay khu vực nào đó trên vật. Hãy tưởng tượng đầu bút chì của bạn cũng đang chạm vào vật thể ở cùng điểm đó. Khi mắt bạn dịch chuyển bút chì đồng nhất với mắt. Khi đó, bút chì sẽ vẽ ra cảnh mà mắt bạn đang quan sát. Thỉnh thoảng liếc xuống bức vẽ dể định vị lại bút chì và kiểm tra độ chính xác. Nên nhớ mục tiêu ở đây không phải là một bức vẽ hòan hảo. Tuy nhiên, bạn cũng nên cố gắng tránh tẩy xoá.
Hình 4. Để vẽ viền “nhìn”, thỉnh thoảng bạn hãy rời mắt khỏi vật thể đang quan sát và nhìn vào bức vẽ khi đang thao tác
Bước 4: Trên tờ giấy in khổ 46 x 61cm, bạn hãy vẽ năm đường viền nhỏ (rộng 18cm), hai đường trung bình (25cm) và một đường lớn (30cm). Nên nhớ chỉ vẽ trên một mặt giấy. Các bức vẽ sau đó sẽ được cắt ra và sắp xếp trong tạo hình. Bạn không cần phải dùng tất cả các bức vẽ trong tác phẩm. Hãy làm thật tốt với sản phẩm mình tạo ra, vì chúng có thể trở thành chất liệu quan trọng cho các bài tập sau (Hình 5).
Hình 5a. Bob vẽ năm đường viền theo yêu cầu của bài tập.
Hình 5b. Cắt các bức vẽ ra khỏi giấy
Một số thuật ngữ:
- Tô bóng mờ: Một kỹ thuật tô màu trong đó ta dùng các dụng cụ để tạo nên một sự chuyển dần sắc độ của màu.
- Vẽ đường viền: Đường thể hiện dung tích và thể của vật.
- Phác thảo: Vẽ các cạnh ngoài của vật.
- Khổ: Là hình dạng của bề mặt mà bạn vẽ, ví dụ, hình chữ nhật, hình vuông, hình tròn.
- Bút đánh bóng: Một loại chì cuộn chặt làm từ bìa cứng mỏng, dùng cho các đường chì hoặc than củi pha màu.
2. Tạo bối cảnh từ tranh viền:
Vật dụng:
- Năm bức vẽ viền;
- Bút chì 2HB;
- Mẩu than chì 6B;
- Giấy vẽ trắng, khổ 46 x 61cm;
- Giấy in loại nặng, khổ 46 x 61cm;
- Kéo;
- Băng keo;
- Khăn lau giấy chuyên dụng.
Bước 1: Bạn có thể dùng năm bức vẽ viền vào bài tập này. Tuy nhiên, không nhất thiết phải dùng hết cả 5 tấm để hòan thiện tác phẩm. Cắt xung quanh các bức vẽ, chừa lại khoảng 3mm giấy lề và đặt qua một bên.
Bước 2: Trên tờ giấy in, bạn hãy sắp xếp các bức vẽ viền vào bối cảnh thích hợp, bắt đầu với những vật thể nằm trong khu vực tâm điểm chú ý. Tiếp thwo, bạn hãy hình dung ra vị trí của hình tam giác giúp tạo sự cân bằng và chuyển động có hướng trong phần còn lại của tác phẩm. Bạn không cần phải dùng hết cả năm bức vẽ để tránh gây ra sự lộn xộn ( Hình 6). Khi đã hài lòng với sự tương quan giữa các bức vẽ trên mặt giấy, bạn hãy dùng băng keo để dán dính chúng lên tờ giấy.
Hình 6: Bắt đầu dịch chuyển câc hình ảnh để tìm ra bố cục sắp đặt thích hợp, sau đó dùng keo dân dính chúng
Bước 3: Lật úp tờ giấy in có gắn các bản vẽ, dùng thanh than chì 6B xát mạnh lên mặt sau giấy can. Thao tác này sẽ tạo ra một lớp than chì dày màu đen (hay còn gọi là lớp giấy carbon hoặc giấy in (Hình 7). Lau nhẹ bề mặt than chì bằng khăn lau giấy chuyên dụng để xóa các bột chì dư thừa.
Hình 7. Cọ xát than chì lên mặt sau của bức vẽ và nhẹ nhàng lau sạch các bột chì dư thừa
Bước 4: Dùng hai ảnh băng keo dán dính phần đỉnh của tấm giấy in có gắn các bức vẽ viền vào giấy vẽ màu trắng. Đồ các bức vẽ viền để in hình ảnh ra giấy trắng bằng bột than chì (Hình 8). Bạn cũng có thể sử dụng bút chì màu để đồ hình. Nhớ cẩn thận không nên ấn mạnh tay khi đồ, vì làm như vậy bạn sẽ tạo ra những nét vẽ nổi. Nếu phạm phải trường hợp này, bạn có thể chỉnh sửa sau. Kiểm tra quá trình in bằng cách nhấc tờ giấy in lên và nhìn các nét vẽ đã được chuyển qua bề mặt giấy trắng. Nếu chúng chưa được in, bạn hãy nhấn mạnh tay hơn hoặc đồ thêm than chì 6B lên mặt sau bức vẽ. Các nét in nên đủ độ đen để nhìn, nhưng cũng không nên quá đậm.
Hình 8. Đồ bức vẽ lên giấy trắng. Có thể dùng bút chì màu để dễ phân biệt với các đường đã tô
Tránh các đường vẽ nổi: Trong quá trình in, các đường vẽ nổi có thể xuất hiện nếu lực ấn của bạn lên bút chì quá mạnh, đặc biệt là khi đang làm việc trên bề mặt mềm. Về sau, khi bạn tiến hành tô bóng bức tranh, các đường nổi này sẽ trở thành các nét trắng làm ảnh hưởng đến phần nhìn. Để tránh trường hợp này xảy ra, bạn hãy dùng băng keo dán dính phần đỉnh của phác thảo với tờ giấy trắng bên dưới. Thao tác này sẽ giúp cố định phần trên của bản thảo và bạn có thể dễ dàng nhấc bức vẽ lên để kiểm tra xem, mìn có đang dùng lực quá mạnh trong khi đồ hình hay không? Cọ xát nhẹ ngón tay lên khu vực in có thể giúp bạn phát hiện vết lõm. Nếu các nét vẽ nổi xuất hiện, bạn có thể xoá chúng bằng cách dùng bút chì nhọn 2HB và tô bóng các nét vẽ để phù hợp với cường độ màu xung quanh nó.
Một số thuật ngữ liên quan đến tạo hình:
- Tâm điểm chú ý: Tâm điểm chú ý là khu vực đầu tiên thu hút sự chú ý của người xem. Người ta đã phát hiện ra rằng, trên mặt phẳng hình chữ nhật, có một số khu vực nhất định có khả năng thu hút mạnh hơn một cách tự nhiên. Những khu vực này được xác định thông qua phép chia ba phần, đó là: Chia khổ giấy của bạn thành ba phần hàng dọc và ba phần hàng ngang bằng các đường kẻ nhạt (Hình C-1). Bạn sẽ nhận thấy tâm điểm chú ý của bức vẽ hâu như luôn ở tại bốn khu vực mà các đường thẳng giao nhau (Hình C-2 đến C-4). Khi bạn sắp đặt bố cục, hãy ghi nhớ điều này.
Hình C-1. Phép chia ba theo bề ngang
Hình C-2. Bức vẽ cảnh ngựa đua bằng than chì của Robert Capitolo.
Phép chia ba được sử dụng nhằm nhấn mạnh tâm điểm chú ý của bức tranh
Hình C-3. Phép chia ba theo chiều dọc
Hình C-4. Bức tranh lò sưởi vẽ bằng than chì của Robert Capitolo.
Phép chia ba theo chiều dọc được dùng để nhấn mạnh tâm điểm chú ý
Hình C-5. Khung tam giác nằm ngang với ba khu vực chú ý
Hình C-6. Khung tam giác nằm dọc với ba khu vực chú ý
- Chuyển động có định hướng: Việc sắp đặt các phần quan trọng nhất của chủ thể đề tài vào khung hình tam giác sẽ tạo ra dòng lưu chuyển thị giác xuyên suốt bức tranh. Bằng cách đặt chủ thể đề tài vào các điểm của khung tam giác, bạn sẽ giúp người xem di chuyển mắt giữa các vật thể. Do đó, khung tam giác sẽ nhấn mạnh được sự chuyển động có hướng trong tranh (Hình C-5 và C-6).
- Tính cân bằng: Tạo ra sự cân bằng về mặt thị giác giúp bạn tránh khỏi tình trạng vẽ quá dày tại một phần nào đó của bức hình. Khái niệm dùng khung tam giác cũng rất có ích trong việc tạo sự cân bằng. Một vật thể lớn có thể tạo cảm giác cân bằng thị giác với các vật thể cỡ trung bình và nhỏ.
- Tính hài hòa và độ đối lập: Với nhiệm vụ tăng khả năng thu hút cho bức tranh, tính hài hòa và đối lập rất quan trọng. Lặp lại nhiều vật thể tương tự nhau sẽ tạo ra một tác phẩm có tính kết nối cao. Đồng thời một số biến hoá trong bức vẽ sẽ đưa đến sự thu hút và thay đổi về mặt thị giác. Sự thay đổi được tạo ra về kích cỡ, hình dạng, bố cục và nét vẽ, mức độ chi tiết va cường độ màu sắc của bức vẽ.
3. Thực hành tô bóng mờ:
Vật dụng:
- Khăn lau giấy chuyên dụng (dùng như dụng cụ pha màu);
- Giấy vẽ màu trắng cỡ nặng (khổ 15 x 23cm);
- Phác thảo / Tạo hình sơ khởi;
- Vật thể dùng cho phác thảo sơ khởi;
- Bút chì vẽ 6B;
- Than củi vẽ 6B;
- Tẩy cao su nhồi hoặc tẩy trắng;
- Thước kẻ;
- Băng keo.
Bước 1: Dùng bút chì 6B vẽ một dãy 6 bậc màu từ tối đến sáng. Cố gắng tạo khoảng cách bằng nhau giữa các cặp màu. Vẽ dãy màu sẽ giúp bạn nhận ra phạm vi của khả năng tô bóng, do đó, bạn sẽ có cơ hội thực hành và hiểu được thêm về “ngôn ngữ” của tô bóng. Hãy tập vẽ trên giấy 15 x 23 cm.
Bước 2: Dùng phác thảo sơ khởi vẽ trên giấy in ở trên để đồ bức vẽ sang tâm điểm chú ý chính trên giấy trắng khổ 15 x 23 cm. Bạn có thể dùng phương pháp đồ hình (Hình 9).
Hình 9. Khu vực tâm điểm chú ý và dãy màu dùng trong khi thực hành tô bóng mờ
Bước 3: Trước khi tiếp tục, bạn hãy dùng bút chì 6B để thử hai phương pháp tô bóng trên hai tờ giấy khác nhau. Đầu tiên, bạn hãy dùng chì vẽ một dãy chuyển màu với nhiều cường độ khác nhau, và càng lúc càng tối dần. Tiếp đến, sử dụng cả bút chì và dụng cụ pha màu, chẳng hạn như khăn lau giấy chuyên dụng (Hình 10) để tạo dãy màu, sau đó lau nhẹ phần trền bằng khăn đã chuẩn bị. Cố gắng tạo ra sự chuyển màu bằng cách cọ xát dụng cụ pha trên bề mặt tô bóng. Bây giờ thì bạn bắt đầu thả lỏng tay và lướt chậm dụng cụ trên toàn bộ bức vẽ. Thao tác này sẽ tạo ra sự chuyển màu từ tối sang sáng.
Hình 10. Khăn giấy được gấp lại làm dụng cụ pha
Bước 4: Trước khi bạn bắt tay thực hành kỹ thuật tô bóng trên giấy in khổ 15 x 23 cm, hãy đánh dấu “x” lên góc lề trái hoặc phải của tờ giấy. Thao tác này sẽ chỉ ra hướng nguồn sáng tưởng tượng hoặc nguồn sáng thực. Đặt vật thể mà bạn đã dùng trong vẽ viền lên bàn để có thể quan sát kỹ hơn. Cố gắng sắp đặt nó tại góc nhìn giống với lúc vẽ viền và bắt đầu tô bóng một phần của bức vẽ. Dùng bút chì tô bóng mặt tối của vật thể trước, nhưng hãy chừa lại phần tối nhất. Sau đó, dùng dụng cụ pha để tạo sự chuyển màu từ vùng tối về phía nguồn sáng (Hình 11). Hãy để phần đỉnh của vật thể nguyên màu trắng và dùng dụng cụ pha để tạo các cạnh mép, bắt đầu từ vùng sáng nhất. Không nên vẽ thêm đường viền trên vật thể, bởi lẽ trên vật thật koong bao giờ có các đường này. Vẽ mép cạnh chỉ là phép ẩn biểu diễn thể của vật, sở dĩ ta thấy được là do hiệu ứng tạo bóng. Các đường viền trong phác thảo thường có màu tối hơn.
Hình 11. Thực hành tô bóng mờ sử dụng tất cả các bậc màu trong dãy
Cách ngăn chặn vết bẩn: Để ngăn chặn các vết bẩn hoặc vết ố không mong muốn lên tranh, bạn hãy đặt một mảnh giấy nhỏ phía dưới lòng bàn tay vẽ của mình. Tờ giấy này phải nằm yên khi bạn tô bóng. Nếu nó dịch chuyển ra xung quanh, vẫn có thể làm bẩn bức vẽ. Nếu bạn cần tẩy xoá, hãy dùng tẩy cao su nhồi.
4. Hoàn tất công đoạn tô bóng mờ:
Vật dụng:
- Vật thể mà bạn đã dùng để vẽ viền;
- Giấy vẽ trắng cỡ nặng, khổ 46 x 61 cm;
- Nhiều tờ giấy in, khổ 46 x 61 cm;
- Giấy in, khổ 12 x 12cm;
- Bút chì 6B;
- Tẩy cao su nhồi;
- Dụng cụ pha (bút đánh bóng hoặc khăn giấy cuộn).
Bước 1: Đặt tờ giấy trắng khổ 46 x 61 cm lên bàn trước mặt bàn. Các bức vẽ viền đã hoàn toàn được in sang. Nếu mặt bàn lồi lõm hoặc quá cứng, bạn hãy đặt ba tờ giấy in xuống dưới giấy vẽ trắng như một tấm đệm cho quá trình tô bóng của mình.
Bước 2: Sắp xếp các vật thể như trong tạo hình để tiện cho việc tham khảo.
Bước 3: Cố gắng sắp xếp khu làm việc của bạn sao cho luôn có một nguồn sáng từ hướng nào đó, hoặc ánh sáng mặt trời hoặc ánh sáng nhân tạo (chú ý ánh sáng mặt trời thay đổi tuỳ theo từng thời điểm trong ngày). Ánh sáng có thể ở cùng vị trí như trên bản giấy thực hành khổ 15 x 23 cm. Bạn có thể bắt đầu tô bóng tại cùng khu vực mà mình đã làm trước đó để cảm thấy quen thuộc, hoặc ngay tại vùng tâm điểm chú ý. Cố gắng cân nhắc vùng tối nhất và tô theo hướng sáng dần. Các vùng in bóng vật thể có thể là vùng tối nhất. Cũng nên xem xét bố cục sắp đặt và nhấn mạnh vùng tâm điểm chú ý với nhiều chi tiết. Tiếp tục làm việc ở các vùng lân cận (Hình 12). Dùng tẩy cao su nhồi để tô sáng khu vực nào đó của bức tranh và tạo ra vùng sáng nhất. Tuy nhiên, bạn không được dùng nó giống như các tẩy thông thường khác, không được chà xát lên bức vẽ. Để làm sạch tẩy nhồi, bạn chỉ cần kéo giãn và gấp nó cho đến khi mặt ngoài trở nên sạch.
Hình 12. Tiếp tục chuyển bóng thêm ở những vùng khác tiếp giáp với vùng trọng tâm được quan tâm
Bước 4: Bóng là hình dạng của vật thể che phủ lên một vật thể hoặc bề mặt khác. Khi tô đậm cho bóng, bạn nên nhớ rằng những vùng mà tại đó vật thể tiếp xúc với mặt bàn là tối nhất. Sắc độ màu sẽ sáng hơn khi bóng cách xa vật thể thật. Không có đường viền ngoài bóng các mép cạnh được thể hiện bằng các vùng mờ nhạt (Hình 13 và 14). Hình 15 cho thấy bức vẽ sau khi hoàn chỉnh.
Hình 13. Bắt đầu thêm bóng của vật thể lên mặt bàn
Hình 14. Hình này chỉ rõ các nét tô đạm đầu tiên cho bóng, cũng như phần bóng đã được hợp màu để tạo sự chuyển sắc
Hình 15. Bức tranh tĩnh vật hoàn chỉnh của Robert Capitolo, dùng phương pháp tô bóng mờ bằng than củi
>>> Các khía cạnh của đường viền
