Một số hình thức xây dựng bố cục trong hội họa

Các thế hệ họa sĩ thế giới và trong nước đã để lại những kinh nghiệm quý báu về làm tranh bố cục. Nhiều kinh nghiệm đã được truyền lại cho các thế hệ sau theo kiểu truyền nghề hoặc viết thành sách. Ngày nay những kinh nghiệm đó đã trở thành những kiến thức cơ bản đặt nền móng cho nhận thức khác lạ và mới mẻ hơn mà bất kỳ người học vẽ nào cũng không thể bỏ qua. Chúng ta biết con người khoáng đạt, tự do, khoáng đãng. Nếu như một căn phòng chật chội, tầm mắt hóng ra ngoài tự nhiên bị ngăn lại, con người sẽ cảm thấy bực bội, tức tối, khó chịu. Nếu như trong một bức tranh người ta cũng để hình vẽ quá chật chội trong khuôn tranh, bị dồn nén quá nhiều về tỷ lệ, bị cắt xén hầu hết các hình vẽ thì điều đó cũng gây nên sự bực bội và khó chịu như thế. Và như vậy, vô hình chung, bố cục không gây được hưng phấn mà còn gây khó chịu cho thị giác của người xem. Khi vẽ chúng ta nên chú ý tới điều đó. Tránh không để tỷ lệ các hình vẽ bị dồn nén, chật chội, phá vỡ sự hài hòa với khuôn khổ của tranh. Ngược lại nếu hình vẽ quá bé nhỏ, hình vẽ trong tranh quá trống, bồng bềnh, buồn tẻ sẽ tạo cảm giác cô đơn lạnh lẽo.

Muốn tạo ra được một bức tranh đẹp, trước hết chúng ta phải quan tâm đến sự sắp xếp hợp lý các yếu tố trong một bố cục. Như vậy thế nào là sắp xếp hợp lý? Sắp xếp hợp lý có nghĩa là nhìn tổng thể một bố cục với những yếu tố cần nêu, cần đề cập. Những giá trị của hình thể và màu sắc nằm trong tầm nhìn của ta cũng như trên diện tích mà ta nhìn thấy không bị triệt phá nhau, không làm giảm giá trị của nhau mà làm cho giá trị đó được nâng cao và mối quan hệ của các hình thể với nhau không thể tách khỏi mối quan hệ tương phản chính – phụ. Ngay trong các mảng chính phụ, việc sắp xếp các vị trí cũng rất quan trọng. Mối quan hệ của hình với hình là mối quan hệ của sắp đặt các vị trí, các dòng giao nhau, cắt nhau, là vị trí của hình so với đường khung của một bố cục. Những nguyên lý hàng lối sẽ tạo sự nhàm chán bởi các hình thể được sắp xếp theo thứ tự đều nhau với khoảng cách dòng, khung bằng nhau. Trong trường hợp này phải tạo ra độ nhấn gây sự tương phản. Sắp xếp hợp lý còn có nghĩa là phải cân bằng thị giác. Một bố cục chỉ làm cho ta thỏa mãn khi các lực của nó được sắp xếp hợp lý. Bởi khi quan sát một hình thể bao giờ chúng ta cũng phải xác định cho hình đó một tâm điểm để từ đó sắp xếp bố cục với không gian bao quanh. Một hình có diện tích lớn nhưng sắc độ mờ nhạt so với nền thì cũng bằng một hình có diện tích nhỏ có sắc độ đậm hơn nó. Trong việc vẽ tranh người họa sỹ nói chung, người vẽ tranh nói riêng cần quan tâm nhiều đến vấn đề bố cục.

1. Bố cục trong hội họa:

Bố cục trong hội họa là sự tổng hòa các yếu tố tạo hình như: đường nét, hình khối, đậm nhạt, màu sắc… sắp xếp chúng trong một khuôn khổ nhất định của một bức tranh thông qua cảm xúc của người họa sỹ để tạo ra một giải pháp hợp lý, nêu bật được nội dung chủ đề của một bức tranh.

Nói một cách khác, bố cục là phương pháp tìm tòi, xác định cách biểu đạt thích hợp nhất cho một nội dung tranh có trong ý đồ của tác giả. Cách sắp xếp bố cục của mỗi tác giả có thể khác nhau tùy thuộc vào chủ đề của tranh và sự cần thiết phải sắp xếp thế nào cho hợp lý, cân đối và đẹp mắt.

Ví dụ: Cùng một chủ đề nông nghiệp nhưng mỗi họa sỹ lại có cách sắp xếp bố cục khác nhau nhưng suy tới cùng là hiệu quả thẩm mỹ. Điều này phụ thuộc vào tài năng và sức sáng tạo của mỗi người. Trong sáng tạo nghệ thuật, khâu sắp xếp bố cục chung quyết định đầu tiên và cơ bản sự thành công của tác phẩm nghệ thuật đó.

Nói cách khác, bố cục là sự tổng hòa các yếu tố tạo hình trên bề mặt khuôn khổ bức tranh thông qua sự diễn tả, phối hợp điều hòa của người nghệ sỹ tạo ra sự biểu cảm của tác phẩm hội họa và truyền đạt trực tiếp tới thị giác người xem.

Bố cục tranh cần có yêu cầu gì? Sau đây là một số yêu cầu khi làm bố cục tranh:

- Mảng chính, mảng phụ:

+ Mảng chính là mảng chủ đạo, là trọng tâm của bức tranh và được diễn tả một cách sâu sắc, rõ nét.

+ Mảng phụ là những mảng hình dạng khác nhau có tác dụng làm phụ trợ cân bằng cho mảng chính.

Khi vẽ một bức tranh đông người hay ít người cần phải có sự sắp xếp mảng chính và mảng phụ, nhóm chính, nhóm phụ sao cho cân đối, hợp lý.

2. Một số hình thức bố cục:

* Bố cục hình tròn:

Bố cục hình tròn là dạng bố cục cơ bản, nói đến hình tròn chúng ta hiểu rằng nó là bố cục trọng tâm xoay tròn tạo cảm giác tập trung và hình tượng vào nhân vật điển hình. Tất cả mọi chi tiết đều được tập trung, quy tụ tạo cho bố cục một dạng đồng nhất chặt chẽ và trọn vẹn. Mảng chính, mảng phụ phải đồng nhất nhằm nêu bật chủ đề chính. Loại bố cục dạng hình tròn tạo cảm giác mềm mại, nhịp nhàng, uyển chuyển giữa các mảng hình và toàn bộ bức tranh. Vì bản chất của hình tròn gợi lên sự vận động, tạo nên sự nhịp nhàng, nhịp điệu mang tính tuần hoàn, gắn bó do đường cong mềm mại tạo nên.

- Một số họa sỹ Việt Nam đã rất thành công trong việc cải thiện tác phẩm của mình bằng hình thức bố cục này như bức tranh “Hòa bình” của họa sỹ Nguyễn Khang, họa sỹ Nguyễn Phan Chánh với bức “Bữa cơm ngày mùa” – chất liệu lụa.

Tranh sơn mài “Hòa bình” (1958) của họa sỹ Nguyễn Khang

Bức tranh “Hòa bình” của họa sỹ Nguyễn Khang diễn tả bốn cô gái đại diện cho các dân tộc, các màu da trên trái đất được bố cục uốn lượn chặt chẽ thành một hình tròn khăng khít với nhau trong một khuôn khổ hình vuông chắc chắn nhưng sinh động và mềm mại. Nhìn vào bức tranh ta thấy ngay sự nhịp nhàng, uyển chuyển bởi những đường nét mềm mại, uốn cong của các cô gái và họa tiết trong tranh. Những đường lượn nối tiếp nhau tạo thành một bố cục hình tròn thật sinh động. Tất cả như giao hòa với nhau, kết nối với nhau không hề đứt đoạn, những họa tiết hoa lá, chim muông làm nền cho bức tranh tạo nên bố cục chặt chẽ, sinh động.

Tranh lụa “Bữa cơm ngày mùa” của họa sỹ Nguyễn Phan Chánh

Bức tranh “Bữa cơm ngày mùa thắng lợi” của Nguyễn Phan Chánh miêu tả bữa cơm đầm ấm của một gia đình. Ta thấy đang vào ngày mùa nên bữa cơm có vẻ đông vui, tất cả các nhân vật quây quần bên mâm cơm tạo thành bố cục hình tòn. Ở đây ta thấy tác giả sử dụng đường nét uốn lượn theo nhịp điệu nên có sự khép kính và cũng tạo cho hình tròn sự uyển chuyển, mềm mại. Các hình ảnh phụ tạo cho bức tranh thêm chặt chẽ và cũng làm nổi rõ ý đồ của tác giả: vui mừng trước sự thắng lợi của nhân dân ta.

* Bố cục hình tháp:

Bố cục hình tháp còn gọi là bố cục tam giác. Dạng bố cục này gây ý niệm về sự chắc chắn, vững chãi, tin tưởng, khỏe khoắn. Đây là dạng bố cục được áp dụng từ thời cổ đến nay. Bố cục hình tháp không chỉ gây cảm giác khỏe mà còn có hiệu quả cao để tạo nên được một bố cục chặt chẽ, hài hòa. Trong tác phẩm của các họa sỹ Việt Nam, nhiều họa sỹ đã sử dụng có hiệu quả loại hình bố cục này như:

Tranh “Hai thiếu nữ và em bé” (1944) của họa sỹ Tô Ngọc Vân

- Tác phẩm “Hai thiếu nữ và em bé” của Tô Ngọc Vân bằng chất liệu sơn dầu, sáng tác năm 1944 có bố cục hình tháp với sắc vàng úa, gương mặt cô chị phía trên là đỉnh tháp lộ vẻ man mác buồn nhìn xuống cô em và đứa bé, tay đang cầm đóa phù dung với triết lý “sớm nở tối tàn”. Cây hoa phù dung và chiếc mành che lửng cũng có tiêng nói riêng để phụ họa cho bố cục và nội dung tranh.

Bức tranh “Nghỉ chân bên đồi” của họa sỹ Tô Ngọc Vân

Bức tranh vẽ cảnh các nhân vật là các chiến sỹ, người nông dân, cô gái Thái đang ngồi nghỉ chân bên đồi. Tác giả đặt ba dáng người ngồi thoải mái trong tư thế nghỉ ngơi. Phía xa một con ngựa đang gặm cỏ bên những cây cọ. Như vậy, mảng chính là hình tháp, mảng phụ là một hình chữ nhật tạo cảm giác bình yên. Ngoài ra với sự sắp xếp bố cục tài tình, một bên là anh chiến sỹ, một bên là cô gái Thái và người nông dân nhưng nhờ sự phối màu, mảng nét tác giả đã làm cân đối lại làm cho bức tranh không bị lệch, mặt khác màu sắc của hai nhân vật (cô gái và anh chiến sỹ) đậm hơn ở dưới góc của tam giác càng tạo nên cho bức tranh vẻ vững chắc, cân đối, hài hòa.

* Bố cục hình vuông, hình chữ nhật:

Hình vuông và hình chữ nhật có chứa đựng các yếu tố ngang bằng, xổ thẳng, bốn phương, tám hướng trong một phạm vi hữu hạn. Nó có ý nghĩa cân xứng, tĩnh, nghiêm chỉnh, là cơ sở cho tính cách đời người hữu hạn, có trên đời, ngay ngắn, phải trái, vuông vức, đều đặn… nhưng tĩnh. Nó trái ngược với hình tròn là tuần hoàn, không phân biệt rạch ròi trên đời, trái phải, chỉ lấy tâm quay làm trọng cho cái động tuần hoàn. Tính chất của hình vuông, chỉ ngầm chứa trong hình tròn qua tính chất thời điểm của thời gian.

Bố cục theo hình vuông, hình chữ nhật được các nghệ sĩ sử dụng, sắp xếp hình thể đồng dạng vào tranh. Nó vừa có tính chất nhắc lại cái tính khái quát của khuôn hình tranh vừa mang ý nghĩa nhấn đậm cho tính chất tổ chức của con người. Nó có tôn ti trật tự, có trên dưới, trái phải, ngay thẳng, cân bằng. Nó phù hợp với các loại đề tài cao tính tổ chức xã hội con người, tính sáng tạo riêng biệt của người, tính nhân văn.

Bức tranh “Điệu múa cổ” của họa sỹ Nguyễn Tư Nghiêm

Trong tranh tác giả dùng những đường thẳng, đường cong, các hình chữ nhật, hình vuông nhỏ, họa sỹ đã cho mảng khối đường nét ấy “múa” trong tranh. Những nét vẽ được ông sắp xếp một cách trật tự, duyên dáng, sống động.

Trong tranh dân gian Việt Nam, người nghệ sĩ đã khai thác triệt để việc pha trộn hài hòa giữa các hình thể trong bố cục hình vuông, hình chữ nhật. Những khuôn hình nhỏ được xếp đặt một cách hài hòa với những đường cong mang tính khái quát tạo nên những bố cục hình chữ nhật đầy biểu cảm. Ví dụ tranh “Chọi trâu”, “Đi săn”, “Gà đàn”, “Lợn đàn”…

* Bố cục nhịp điệu:

Bố cục nhịp điệu là cách vẽ quen thuộc của người họa sỹ mẫn cảm với quy luật tự nhiên của cuộc sống. Sự tuần hoàn, quy luật của tự nhiên có trong sóng biển, tuần trăng, ngày đêm, cánh đồng lúa rập rờn trước gió… Những nhịp điệu phong phú của sự sống tự nhiên và con người ấy đã nằm sâu trong tiềm thức lẫn thói quen vận động tự nhiên của con người.

Trong hội họa, kiến trúc và điêu khắc, nhịp điệu được cô đọng trong yên lặng nhưng nó vẫn nhịp nhàng trong tiềm thức, trong cái nhìn gắn chặt với tình cảm hồn nhiên của con người.

- Bản thân nhịp điệu là nội dung của cuộc sống và nó đã được các nghệ sỹ đưa vào trong các tác phẩm hội họa của mình. Trong tranh khắc gỗ dân gian Việt Nam, bức tranh như Bà Triệu cưỡi voi, từ bố cục chung đến việc thể hiện các uốn lượn nhịp nhàng của dải lụa, của đôi tay và cả dáng điệu con voi cũng tạo nên sự uyển chuyển như một điệu múa rất sống động.

Bức tranh “Bà Triệu cưỡi voi”

Trong bức tứ bình “Tố nữ” – tranh Hàng Trống, ở bức tranh này người nghệ sỹ đã thể hiện tranh với những nhịp điệu của hình thể, của thể tay, của sự chuyển nhịp với các nhạc cụ khác nhau, dù ở thế nào thì đều tạo được nhịp điệu duyên dáng, tao nhã bằng bố cục đường nét và màu sắc.

Bức tranh “Tố nữ” – tranh Hàng Trống

- Trong tranh hiện đại, các họa sỹ cũng đã thể hiện tác phẩm của mình bằng những nhịp điệu uyển chuyển. Bức tranh sơn dầu “Thiếu nữ bên hoa huệ” của họa sỹ Tô Ngọc Vân, bức tranh “Hạnh phúc” – tác phẩm phù điêu của họa sỹ Phạm Gia Giang, tác phẩm “Gội đầu” của Trần Văn Cẩn và nhiều bức tranh của họa sỹ Việt Nam khác đã được tạo nhịp điệu sinh động bằng bố cục cho dáng thế động tác của các nhân vật trong tranh cùng đường nét màu sắc đậm nhạt tạo nên những đường lượn hết sức điêu luyện.

Đường lượn của hai cánh tay, một vén tóc, một nâng bông hoa huệ. Thiếu nữ nghiêng đầu nhìn ngắm trong tư thế chuyển động, thoảng qua. Với đường nét, mảng khối, ánh sáng và màu sắc đem lại cho bức tranh một bố cục tuyệt vời.

Tranh khắc gỗ “Gội đầu” của họa sỹ Trần Văn Cẩn

Tác giả diễn tả thân hình mềm mại của cô gái với nhịp điệu đường nét của mái tóc, của nếp quần áo, của chiếc thắt lưng bao hài hòa với nhịp điệu của hai cánh tay trần tuyệt mỹ, đây là bức tranh có nhịp điệu của vẻ thuần khiết.

* Bố cục đối lập:

Theo như các nhà triết học của phương Đông thì đối lập nó vừa là sự đối lập, vừa là sự chuyển hóa sang nhau để rồi lại hoàn nguyên. Như vậy các cặp đối lập vốn là một mà thành hai nhưng có lúc lại hài hòa, lúc lại chống phá nhau và có lúc lại trở về cội nguồn là một gốc. Đây là bố cục mà các họa sỹ, nhà điêu khắc hay sử dụng. Đó là các cặp đối lập như ngang – dọc, cao – thấp, to – nhỏ.

Ví dụ: một hàng cột điện, một con đường, một đường ray xe lửa… khi ở vị trí chân ta thì rộng và cao, to. Càng xa dần ta thấy nó mờ, nhỏ hơn và nhiều hội tụ thành một điểm ở phía xa. Tất nhiên ta chỉ thấy thế khi nhìn theo phối cảnh không gian.

Tranh của các họa sỹ Việt Nam qua nhiều thế hệ vẫn thể hiện theo hình thức bố cục phối cảnh và có thể kết hợp với những hình thức bố cục khác như: “Thuyền trên sông Hồng” của Tô Ngọc Vân, “Tát nước đồng chiêm” của Trần Văn Cẩn, “Du kích tập bắn” của Nguyễn Đỗ Cung, “Cảnh nông thôn” của Nguyễn Tiến Chung, “Phố cổ” của Bùi Xuân Phái.

Tranh sơn dầu “Thuyền trên sông Hương” của họa sỹ Tô Ngọc Vân

Tác phẩm “Thuyền trên sông Hương” – tranh sơn dầu của Tô Ngọc Vân, ở bức tranh này tác giả đã diễn tả những con thuyền: cái xa, cái gần tạo nên một phối cảnh làm cho không gian trên sông Hồng xa tít tắp. Một con thuyền đơn lẻ giữa dòng sông đang bươn trải với cuộc sống sông nước, tưởng như một mảng phụ nhưng lại là nội dung chính của bức tranh.

Tranh sơn dầu “Tát nước đồng chiêm” của họa sỹ Trần Văn Cẩn

Trong bức tranh này, các nhân vật được bố cục theo dạng hình tháp, nhưng cách diễn tả các dáng người tát nước theo phối cảnh không gian (bố cục phổ thông) xa gần, tạo thành một đường lượn mềm mại gây sự uyển chuyển trong bức tranh. Nhịp điệu và không gian trong tranh như điệu múa như những bài hát dân ca quen thuộc gần gũi với cuộc sống đồng quê.

Ngoài các hình thức bố cục chính trên ta còn gặp các hình thức bố cục của tranh dân gian Việt Nam, các nghệ nhân khi làm tranh với các bản khắc họ đã chú ý rất nhiều đến cách sắp xếp bố cục. Nhưng cách bố cục trong tranh dân gian có khác với cách bố cục nêu trên không? Trên thực tế, trong tranh dân gian có nhiều cách bố cục khác nhau. Có những bức tranh áp dụng bố cục như: bố cục tam giác như “Bà Triệu” – tranh Đông Hồ; bố cục hình tròn như: “Hứng dừa”, “Đánh ghen” – tranh Đông Hồ; bố cục hình vuông, hình chữ nhật: “Gà đàn”, “Lợn đàn” – tranh Đông Hồ; bố cục nhịp điệu như: “Cá chép trông trăng” – tranh Hàng Trống… ngoài ra tranh dân gian còn có hình thức bố cục tranh khác như trong bức “Đám cưới chuột”. Trong bức tranh này, tác giả bố cục tranh theo lối ước lệ. Bức tranh được tác giả chia ra làm hai phần diễn tả hai hoạt động khác nhau nhưng có liên quan đến nhau. Phần trên diễn tả họ nhà chuột mang lễ vật cống cho Mèo, phần dưới diễn tả đám rước linh đình, vui vẻ. Tác giả bố cục theo lối dàn đều trên mặt tranh nhưng với việc sử dụng những đường lượn linh hoạt tạo rung động nhất định về đề tài đó, tìm được trong nội dung đó những cái đẹp bản chất, đề tài của tranh thường rất nhiều và rộng. Dù trong một lĩnh vực lớn hay nhỏ mọi khía cạnh của đề tài đều có thể khai thác được nhiều chi tiết để thể hiện. Chủ đề một bức tranh tức là diễn đạt một vấn đề cụ thể nào đó. Ví dụ: đề tài lao động thì lại có rất nhiều chủ đề nhỏ: gặt lúa, cuốc đất, làm cầu, xây dựng… sau khi chọn đọc nội dung chủ đề cụ thể người họa sỹ bắt tay vào xây dựng bố cục.

2. Xây dựng bố cục tranh:

Trên cơ sở xác định, ta đi tìm tài liệu để xây dựng bố cục, chủ yếu là hoạt động con người, con vật và cảnh vật thiên nhiên. Vì vậy, khi đi tìm tài liệu ta đi thực tế để ký họa trực tiếp cảnh thực, người thực, có thể qua phim ảnh, sách báo… Khi ký họa ta chú ý tới từng hoạt động của con người với các tư thế, hành động, cử chỉ, thái độ của đối tượng và cũng cần chú ý tới các yếu tố phục vụ hoạt động đó như dụng cụ làm việc, cảnh vật xung quanh, thời gian, địa điểm… Trên cơ sở đo ta chọn lọc những hình ảnh đẹp sau đó xây dựng thành bố cục. Có thể ngoài thực tế các nhân vật đứng lộn xộn nhưng ta cũng có thể sắp xếp thành những nhóm người, tạo ra sự hài hòa cân đối, thuận mắt mà không lỏng lẻo, khô cứng…

Ví dụ trong tác phẩm “Tát nước đồng chiêm” của họa sỹ Trần Văn Cẩn đã xây dựng hoạt động con người rất sinh động, mỗi người một tư thế động tác, dáng vẻ khác nhau tạo nên sự đông vui nhộn nhịp, khí thế trong tác phẩm. Tất cả các dáng vẻ đó đều được tác giả ghi chép từ thực tế sau đó sắp xếp thành bố cục tranh.

3. Xây dựng hình tượng nhân vật:

Tùy vào đối tượng và nội dung đề tài định diễn tả để xây dựng hình tượng nhân vật trong bố cục tranh. Trong xây dựng hình tượng các nhân vật cần có đặc điểm, tính cách riêng như thể hiện người nông dân phải chất phác, vạm vỡ, chắc khỏe chứ không thể gầy gò, ốm yếu. Ngược lại cũng không thể diễn tả người thiếu nữ với thân hình cục mịch, thô kệch.

Ví dụ trong bức tranh “Lớp học ban đêm” của họa sỹ Nguyễn Sáng, tác giả khắc họa những người công nhân cần cù, chất phác đang cố gắng rất lớn trong việc học chữ vào ban đêm. Với cách diễn tả vững chắc biểu hiện những có thể khỏe mạnh và những cánh tay gân guốc, những nét mặt căng thẳng đang chăm chú vào những trang sách của mình.

4. Lựa chọn hình thức bố cục:

Có nhiều hình thứ bố cục và mảng hình khác nhau. Sau khi đã có chủ đề cụ thể theo một đề tài nào đó, có đầy đủ tài liệu, có hình tượng nội dung để xây dựng bố cục tranh ta cần xác định hình thức bố cục. Cách sắp xếp nhân vật trọng tâm đặt ở vị trí nào? Gồm mấy nhân vật? Các nhân vật phải được sắp xếp theo mảng chính, mảng phụ làm sao để tạo nên một thể thống nhất hợp lý. Khi bố trí các hình mảng phải phối hợp sao cho tạo được bố cục độc đáo, không dễ dãi, nhàm chán mà phải có cái riêng của mình, cái riêng của chủ đề. Tuy nhiên việc chọn lựa theo hình thức nào là tùy thuộc vào hình tượng và chủ đề nội dung, tùy thuộc vào sự tìm tòi sáng tạo của người vẽ. Ta có thể chọn một hình thức nào đó hoặc phối hợp nhiều hình thức với nhau để tạo ra một bố cục tối ưu.

Ví dụ, bức tranh “Tát nước đồng chiêm” của họa sỹ Trần Văn Cẩn, cảm nhận trước vẻ đẹp thiên nhiên của cánh đồng quê hương, họa sỹ muốn diễn tả một không khí sôi động, rộn ràng, mênh mông, bát ngát nên đã chọn hình thức theo phối cảnh phổ thông có xa, có gần. Nhân vật chính là một nhóm người được tác giả sắp xếp bố cục theo dạng hình tháp không cứng nhắc mà uyển chuyển một cách tài tình đã tạo nên sự hài hòa giữa các mảng màu, giữa cảnh trí và con người trong tranh.

5. Tìm phác thảo bố cục:

Khi đã có đầy đủ các yếu tố cần thiết để xây dựng, sáng tác một bố cục tranh theo chủ đề nội dung đã được xác định, ta cần dành nhiều thời gian, tình cảm và trí tuệ để suy nghĩ, sắp xếp bố cục hình mảng con người và cảnh vật sao cho đẹp, hợp lý và rõ ý. Nêu bật được nội dung chủ đề một cách sâu sắc nhất. Đó là tìm phác thảo bố cục. Trong quá trình tìm phác thảo bố cục (thường ở khổ giấy nhỏ) luôn phải tìm phác thảo theo nhiều dạng, nhiều góc độ khác nhau. Phải vẽ nhiều phác thảo bố cục với sự sắp xếp đơn giản trước. Tức là thử đặt hình mảng người, cảnh vật bằng các mảng đậm nhạt, to nhỏ, hình vẽ đơn giản chẳng có chi tiết về hình dáng và đặc điểm của các nhân vật để tập trung cho việc suy nghĩ tìm ra nhiều phương án bố cục khác nhau. Qua đó chọn lọc những cái hay, cái đẹp ở các bố cục khác nhau để làm thành phác thảo hoàn chỉnh hơn từ đó phát triển thành tác phẩm tranh hoàn chỉnh.

6. Thể hiện tranh:

Sau khi đã tìm được phác thảo nhỏ như ý, bước tiếp theo quan trọng nhất là thể hiện bố cục hoàn chỉnh.

* Phóng hình:

Để vẽ được một tác phẩm lớn theo như phác thảo thì đầu tiên ta phải phóng hình. Phương pháp phóng hình có thể dùng phương pháp kẻ ô vuông hoặc kẻ theo đường chéo, có thể dùng phương pháp hỗ trợ của máy tính… Tùy theo mỗi họa sỹ có thể thực hiện theo phương pháp nào cũng được nhưng trong quá trình phóng tranh cũng có thể điều chỉnh làm đẹp hơn cho bố cục và tác phẩm.

* Thể hiện tranh:

Khi vẽ màu, dù sao cũng phải trung thành với tinh thần của các mảng sáng tối, đậm nhạt, sắc màu của phác thảo song cũng không nhất thiết phải pha thật đúng và chính xác với màu của phác thảo.

Quy trình vẽ màu cần phác toàn bộ bức tranh trước, vẽ nhanh và kín hết mặt tranh chứ không nên vẽ kỹ và xong từng chỗ một, sau đó điều chỉnh từng bước, từng chỗ. Trong quá trình vẽ luôn luôn so sánh, quan sát theo phác thảo, cần xác định bức tranh mình vẽ nằm trong gam màu chủ đạo nào. Khi vẽ cần vẽ từ tổng thể đến chi tiết. Khi vẽ luôn phải quán xuyến vào toàn bộ bức tranh, tránh sa đà vào diễn tả cảm xúc mang tính chi tiết cục bộ, không có trọng tâm, khiến tranh không có một tổng thể đẹp, không thể hiện được ý đồ nội dung, không có sự hài hòa của bố cục và màu sắc. Khi vẽ tranh cũng nên chú ý tới bút pháp. Mỗi họa sỹ thậm chí mỗi dân tộc đều có những bút pháp riêng, độc đáo của mình. Người thì mạnh mẽ, khỏe khoắn, thoải mái, người thì mềm mại, uyển chuyển, nhẹ nhàng…

>>> Bố cục tranh trong truyện tranh

>>> Phương pháp bố cục trong trang trí hình tròn (Phần 1)

>>> Nghệ thuật bố cục (Phần 1)