Những yếu tố căn bản trong kiến trúc (Phần 2)

3. Diện:

Những đường mở rộng theo một chiều hướng khác chiều của nó trở thành diện. Về nhận thức, diện có chiều dài và chiều rộng nhưng không có chiều sâu.

Hình dạng là thuộc tính nhận dạng cơ bản của diện. Hình dạng được xác định bởi đường viền tạo nên những cạnh của diện. Bởi vì cảm nhận của chúng ta về hình bị biến dạng trong hình chiếu phối cảnh nên ta chỉ nhìn thấy hình ảnh chính xác của hình từ mặt chính diện.

Những thuộc tính bổ sung của diện – màu sắc, mẫu hình và chất cảm - ảnh hưởng tới trọng lượng thị giác và sự ổn định của diện.

Trong tập hợp của một cấu trúc thị giác, một diện dùng để xác định giới hạn hoặc đường biên của khối. Nếu kiến trúc như một nghệ thuật thị giác chú trọng sự hình thành nên các khối ba chiều trong tổng thể và không gian, thì diện được quan tâm như một yếu tố then chốt trong “bảng từ vựng” của thiết kế kiến trúc.

Diện trong kiến trúc xác định hình khối ba chiều trong tổng thể và không gian. Thuộc tính của mỗi diện – kích cỡ, hình dạng, màu sắc, chất cảm – cugnx như quan hệ không gian giữa chúng cơ bản xác định những thuộc tính thị giác của hình thức mà chúng tạo ra và chất lượng của không gian chúng vây quanh.

Trong thiết kế kiến trúc, chúng ta vận dụng khéo léo ba loại diện:

Diện trần: Diện trần có thể là mái mở rộng và che chắn cho không gian nội thất của công trình khỏi những yếu tố của thời tiết, hoặc là trần tạo nên mặt trên của căn phòng.

Diện tường: Diện tường, vì có phương thẳng đứng nên ảnh hưởng nhiều nhất đến trường nhìn thông thường và ảnh hưởng mạnh mẽ đến tạo hình và bao che không gian kiến trúc.

Diện sàn: Diện sàn có thể là mặt đất đóng vai trò như mặt nền vật chất và nền tảng thị giác của hình khối công trình, hoặc là sàn tạo nên bề mặt dưới cảu căn phòng mà chúng ta đang đi trên đó.

* Những yếu tố diện:

Scala de Spagna (những bậc thang kiểu Tây Ban Nha)/Rome/1721-1725

Alessandro Specchi đã thiết kế đồ án đô thị này để kết nối quảng trường Spagna với SS. Trinita de’ Monti; hoàn thiện bởi Francesco de Sanctis.

Diện sàn về cơ bản nâng đỡ cho toàn bộ kết cấu kiến trúc. Cùng với khí hậu và những điều kiện môi trường khác nhau của một địa điểm, tính chất địa hình của bề mặt đất ảnh hưởng tới hình thức của công trình xây trên đó. Công trình có thể hợp nhất với mặt đất, tựa chắc trên đó, hoặc được nâng lên trên nó.

Chính mặt đất cũng bị chi phối như tạo nên bậc lên cho hình thức công trình. Nó có thể được nâng lên để thể hiện lòng tôn kính với thần thánh hoặc địa điểm quan trọng; bermed để xác định những không gian bên ngoài hoặc là bước đệm tránh những điều kiện không mong muốn; tạc hoặc đắp nền đất để cung cấp một bậc thềm phù hợp để xây công trình trên đó; hay là tạo bậc cho phép di chuyển giữa hai cao độ trở nên dễ dàng.

Đền lăng mộ của Nữ hoàng Hatshepsut/Dêr el – Bahari,
Thebesl 1511 – 1480 TCN/Senmut.
Ba bậc thềm tiếp cận bởi dốc lên phía nền vách đá
nơi chôn cất hoàng hậu khoét sâu vào vách đá.

Machu Pichu, một thành phố cảu người Inca cổ thành lập năm 1500 trên dãy Andes ở phần trũng yên ngựa giữa hai đỉnh núi, phía trên 8000ft (2438m) so với sông Urubamba ở phía nam trung tâm Peru.

Khu ngồi nghỉ, Lawrence House/biển Ranch, California/1966/MLTW

Chỗ ngồi dành cho hoàng gia, Cung điện hoàng gia/Kyoto, Nhật Bản/Thế kỷ 17

Sàn là thành phần nằm ngang chống đỡ trọng lực của con người và đồ vật trên nó. Đó có thể là một mặt kín bền vững của mặt đất tự nhiên hoặc theo một cách nhân tạo là nâng diện mở rộng không gian giữa những thành phần đỡ nó (cột, tường…). Trong một vài trường hợp, chất cảm và mật độ của vật liệu làm sàn ảnh hưởng cả đến chất lượng âm thanh của không gian lẫn cách chúng ta cảm nhận khi chúng ta đi trên bề mặt đó.

Trong khi thực tế, bản chất nâng đỡ của sàn giới hạn khả năng mở rộng, thế nhưng nó là phần quan trọng của thiết kế kiến trúc. Hình dạng, màu sắc và mẫu hình của nó quyết định đến mức độ nó xác định đường biên không gian hoặc cung cấp một môi trường thống nhất cho những phần khác nhau của một không gian.

Tòa nhà văn phòng Bacardi (đồ án)/
Santiago de Cuba/1958/Mies van der Rohe.

Nhà thờ S. Maria Novella/Florence/1456-1470
Mặt đứng mang phong cách Phục Hưng thiết kế
bởi Alberti thể hiện mặt công cộng trong một hình vuông.

Mặt tường ngoại thất cách ly một phần không gian để tạo ra một môi trường nội thất có thể kiểm soát được. Việc xây dựng chúng cung cấp cả sự riêng tư lẫn sự bảo vệ khỏi những yếu tố của thời tiết cho không gian nội thất của công trình, trong khi các lỗ cửa ở trong hoặc giữa đường biên của chúng thiết lập lại một sự kết nối với môi trường bên ngoài. Khi những tường ngoại thất tạo nên không gian nội thất, chúng cũng đồng thời tạo hình cho không gian ngoại thất và diễn tả hình khối, trọng lượng và hình ảnh của công trình trong không gian.

Quảng trường nhà thờ San Marco/Venice

Những mặt đứng nối tiếp liên tục của những công trình tạo thành những “bức tường” của không gian đô thị.

Như một yếu tố thiết kế, diện của tường ngoại thất có thể được liên kết như mặt trước hoặc mặt đứng chính của công trình. Trong vị trí đô thị, những mặt đứng này đóng vai trò như những bức tường vạch rõ sân trong và đường phố, cũng như những tụ điểm công cộng, quảng trường và chợ.

Một cách thức hấp dẫn sử dụng diện tường thẳng đứng như một thành phần chống đỡ trong hệ thống kết cấu tường chịu lực. Khi sắp đặt chúng theo những chuỗi song song để đỡ trần hoặc mái, tường chịu lực xác định theo tuyến những vị trí trong không gian với khả năng định hướng cao. Những không gian này có thể được liên kết với nhau chỉ bởi sự ngăn cách của bức tường chịu lực, tạo ra những vùng không gian thẳng góc với nhau.

Nhà gạch ở nông thôn (đồ án)/1923/Miles van der Rohe.

Trong đồ án ở hình bên, những bức tường gạch chịu lực đứng tự do, cùng với những dạng hình chữ L và chữ T trên mặt bằng, tạo nên một chuỗi các không gian giao cắt nhau.

Phòng hòa nhạc (đồ án)/1942/Miles van de Rohe.

Tường nội thất điều chỉnh kích cỡ và hình dạng của không gian bên trong hoặc của phòng trong công trình. Đặc tính thị giác của chúng, sự liên quan tới những yếu tố khác, và kích cỡ và sự phân bố các lỗ mở trên đường biên xác định chất lượng của không gian chúng tạo ra và mức độ tiếp nối của không gian.

Như một yếu tố thiết kế, một mặt tường có thể hòa nhập với sàn hay trần, hoặc được khớp nối như một thành phần tách biệt từ một diện thêm vào. Nó có thể được xử lý như một thành phần bị động hoặc làm nền so với các yếu tố khác trong không gian, hoặc nó có thể tự khẳng định như một yếu tố gây ấn tượng về thị giác trong một căn phòng bởi những đặc tính tốt của nó: hình dạng, màu sắc, chất cảm hay vật liệu.

Trong khi những bức tường mang lại sự riêng tư cho không gian nội thất và phục vụ như một ba-ri-e hạn chế chuyển động, cửa đi và cửa sổ lập lại sự tiếp nối với những không gian kế cận và cho phép sự xuyên qua của ánh sáng, nhiệt và âm thanh. Khi những ô cửa tăng kích cỡ, chúng bắt đầu xóa đi cảm giác đóng mà những bức tường này đem lại. Người xem nhìn qua những lỗ mở bắt đầu một phần của sự trải nghiệm không gian.

Gian hàng Phần Lan/Hội chợ New York/1939/Alvar Aalto

Trong khi chúng ta đi bộ trên sàn và có liên hệ vật lý với tường thì diện trần thường nằm ngoài tầm với của chúng ta và gần như luôn luôn là một vật chỉ có thể nhìn thấy trong không gian. Nó có thể là mặt dưới của tấm sàn hoặc mái và biểu thị hình thức kết cấu như nó vượt nhịp giữa các thành phần chống đỡ nó, hay nó được căng như một giới hạn bên trên của một phòng hoặc một sảnh.

Khi không còn bằng phẳng, diện trần có thể biểu tượng cho một vòm trời hoặc trở thành một mái che đơn vị thống nhất những phần khác nhau trong một không gian. Nó có thể tạo nên nơi trưng bày những bức bích họa và những tác phẩm khác mang cảm xúc nghệ thuật, hoặc được xử lý đơn giản như một bề mặt nền đơn giản. Nó có thể được nâng hoặc hạ để thay đổi tỉ xích không gian hoặc xác định vùng không gian bên trong phòng. Hình thức của nó có thể được điều chỉnh để thay đổi chất lượng ánh sáng hoặc âm thanh của không gian.

Nhà thờ ở Vuoksenniaska/Imatra, Phần lan/1956/Alvar Aalto
Hình thức của trần xác định môt diễn tiến của
không gian và nâng cao chất lượng âm thanh của chúng.

Dolmen, một công trình tưởng niệm thời tiền sử bao gồm hai hoặc nhiều hơn những tấm đá thẳng đứng đỡ một mặt đá nằm ngang, được tìm thấy nhiều nhất ở Anh và Pháp, thường được xem như địa điểm chôn cất cho một nhân vật quan trọng.

Diện mái là một thành phần che chắn chủ yếu nhằm bảo vệ nội thất của công trình khỏi những yếu tố thời tiết. Hình thức và dạng hình học của kết cấu của nó được tạo nên bởi cách thức nó vượt nhịp trong không gian để đỡ chính nó và cách nó tạo dốc để thoát nước mưa và tránh đọng tuyết. Giống như một yếu tố thiết kế, diện mái quan trọng bởi tác động của nó có thể có trên hình thức và bóng đổ của công trình trong phạm vi ảnh hưởng của nó.

Diện mái có thể được ẩn đi bởi tường ngoại thất của công trình hoặc hòa lẫn với tường để nhấn mạnh khối tích của khối công trình. Nó cũng có thể là một hình thức che chắn duy nhất mà vây quanh bên dưới tán của nó là nhiều không gian, hoặc bao gồm nhiều mái kết nối thành một chuỗi những không gian trong một công trình đơn lẻ.

Roble House/Chicago/1909/Frank Lloyd Wright
Diện mái nghiêng ở dưới thấp và tán của nó nhô ra
là đặc điểm của trường phái Kiến trúc Thảo nguyên

Một diện mái có thể mở rộng ra xung quanh, nhô ra để che cho cửa đi và cửa sổ khỏi nắng mưa, hoặc tiếp tục phát triển xuống phía dưới để liên kết chặt chẽ hơn với mặt sàn đất. Trong thời tiết ấm áp, nó có thể được nâng lên để cho phép gió mát thổi qua không gian nội thất của công trình.

Shodhan House/Ahmedabad, Ấn Độ/1956/Le Corbusier
Một lưới cột nâng tấm mái bằng bê tông cốt thép ở phía trên
khối chính của ngôi nhà

Hình thức tổng thể một công trình có thể được phú cho nhiều nét đẹp với chất lượng hai chiều rõ nét bằng cách cẩn thận dưa những lỗ mở bày ra những cạnh của những diện thẳng đứng và nằm ngang. Những diện này có thể khác nhau rất nhiều và càng khác hơn nữa khi thay đổi màu sắc, chất cảm hoặc vật liệu.

Schroder House/Utrecht/1924-1925/Gerrit Thomas Rietveld

Những tập hợp bất đối xứng của những hình chữ nhật và những màu sắc cơ bản là đặc điểm của trường phái Kiến trúc và Nghệ thuật de Stiji.

4. Khối:

Một diện mở rộng theo một hướng khác hai chiều của nó trở thành một khối. Về định nghĩa, khối có đủ ba chiều: chiều dài, chiều rộng và chiều sâu.

Một khối có thể được phân tích và được hiểu bao gồm:

- Điểm hoặc đỉnh nơi những diện giao nhau.

- Đường hoặc cạnh nơi hai diện giao nhau.

- Diện hoặc bề mặt xác định giới hạn hay đường biên của một khối.

Hình khối là đặc tính nhận diện cơ bản của một khối. Hình khối được tạo nên bởi những hình dạng trong mối quan hệ của các diện tạo ra mặt bao của khối.

Như một yếu tố ba chiều trong từ vựng của thiết kế kiến trúc, một khối có thể đặc – không gian tập trung thành khối – hoặc rỗng – không gian được bao chứa hoặc được vây xung quanh bởi các tấm sàn.

Trong kiến trúc, một khối có thể được xem như một phần của không gian được bao chứa và được xác định bởi tường, sàn và trần hoặc mái, hay là môt lượng không gian bị chiếm chỗ bởi khối công trình. Lĩnh hội được tính hai mặt này là một điều quan trọng, đặc biệt khi đọc các bản vẽ hình chiếu mặt bằng, mặt đứng và mặt cắt.

Mặt bằng và mặt cắt:

Không gian xác định bởi diện tường, sàn và trần hoặc mái.

Mặt đứng:

Không gian bị chiếm chỗ bởi khối công trình.

Biệt thự Garches/Vaucresson, Pháp/1926-1927/Le Corbusier
Hình khối công trình như vật thể giữa cảnh quan có thể xem
như một khối tích chiếm chỗ một phần không gian.

Đền Doric ở Segesta/Sicily/424-416TCN

Nhà kho ở Ontario, Canada

Quảng trường Magglore/Sabbioneta, Italy
Một chuỗi những công trình đóng khung một quảng trường đô thị

Những hình khối công trình có thể mang lại hiệu quả như một không gian chứa đựng, có thể được hiểu như những khối xác định các khối tích của không gian.

Palazzo Thiene/Vicenza, Italy/1545/Andrea Palladio

Những phòng nội thất vây xung quanh một cortile – sân trong chính của một Palazzo kiểu Italy.

Chùa Chaltya ở Karli/Maharashtra, Ấn Độ/100-125
Nơi linh thiêng này là một khối không gian đào sâu
vào trong một khối đá đặc

Notre Dame Du Haut/Ronchamp, Pháp/1950-1955/ Le Corbusier

>>> Những yếu tố căn bản trong kiến trúc (Phần 1)

>>> Sự phân bố cơ thể người trong kiến trúc

>>> Nguyên lý khép kín trong kiến trúc