Hình vẽ nét

Hình vẽ nét có quan hệ chặt chẽ với tranh sơn, vừa vì nó là mặt nền của tranh sơn, vừa vì nó tự chứng minh tài khéo léo và tính khí của họa sĩ vì nó cho thấy quá trình sáng tạo của nghệ sĩ. Không kể phấn màu và mực, hình vẽ nét có thể được thực hiện bằng bút chì, phấn, than, than chì và bằng mũi dùi. Những giới hạn của vật liệu sử dụng, kể về tính dễ vận dụng và màu sắc, làm cho hình vẽ nét có lẽ là phương tiện trừu tượng nhất trong tất cả các kỹ thuật mỹ thuật và là phương tiện ít phù hợp nhất để tạo ảo ảnh. Tuy nhiên đó lại là phương pháp nhanh nhất và tiết kiệm nhất để chuyển tả những chi tiết được mắt nhìn thấy, để diễn đạt cảm xúc và biến khái niệm thành hình thể.

Trong một bức vẽ nét, ý đồ thẩm mỹ đầu tiên có lẽ là xác định, một cách ý thức hay bằng trực giác, vị trí của một hình ảnh đối với cái nền hay cái khung. Những khoảng trống quanh hình ảnh bị cô lập quả là có góp phần xác định bố cục chung với tính chất là những “hình thể đối nghịch”, và cũng là một phương tiện để tạo ra ấn tượng của sự cảm nhận về mặt không gian. Ảo tưởng quang học đó không phải là đặc thù của những cách thể hiện biểu hình mà còn có giá trị đối với nghệ thuật trừu tượng, vì dấu hiệu nhỏ nhặt nhất vạch trên một bề mặt trống cũng được nhận thức trước bề mặt đó. Tuy nhiên, khi hình vẽ không phải là đường nét và khi các khối sẫm màu tách riêng các mảng trắng trên mặt giấy ra, thì, tới phiên chúng, các mảng trắng này lại tách riêng các hình diện.

Với một số phương tiện sử dụng để vẽ nét, khó mà có được những mảng có giá trị phân biệt về sắc độ, do đó phải cần tới những nét gạch, nó cho phép gợi ý một cách hiệu quả những hình diện khác nhau cũng như kết cấu các bề mặt. Để cho hình thể được chính xác và rõ ràng, hình vẽ nét phù hợp một cách hoàn hảo nếu người ta bỏ qua chiều sâu trong không gian. Những phương tiện thích hợp nhất để tạo nên ấn tượng bóng ánh sáng và ảo ảnh hình khối là phấn và than mà người ta chà lên giấy ở cạnh lớn nhất và trải bằng ngón tay.

Dù yếu tố chủ yếu của nó là đường hay mảng, hình vẽ nét luôn luôn có một dáng vẻ riêng và sức mạnh diễn đạt không thể chối cãi. Hình vẽ nét với phấn màu, nhất là trên giấy màu, thể hiện không gian và hình khối rất tuyệt vì hợp sắc của giấy cho phép chuyển từ nét điểm xuyết bằng màu trắng sang những phần tối bằng phấn dễ dàng. Mặt nền tốt nhất là giấy làm bằng sợi gai dầu hay giẻ rách vì giấy làm bằng bột gỗ sẽ vàng đi nhanh. Để vẽ bằng than chì vốn đòi hỏi bề mặt thật nhẵn, người ta nhúng giấy trong một dung dịch keo.

Hình vẽ nét là một ngôn ngữ tiện lợi để cho một tư tưởng thành hình thể, thực hiện nhiều biến hóa về một chủ đề, theo sát óc tưởng tượng, nắm bắt một chuyển động trong trạng thái tự nhiên hay để cố xác định hình thể và cấu trúc của không gian. Thường thì các họa sĩ vẽ nét chỉ là để rèn luyện thủ pháp hay chỉ vì vui thú. Nhưng một số những bức vẽ nét được thực hiện như một tác phẩm nghệ thuật giống như một tranh sơn, hay được dùng làm “bản thảo” cho bạn bè hay người đặt vẽ xem. Mục đích cuối cùng của bức vẽ có thể xác định sự lựa chọn phương tiện; một số cần thực hiện nhanh, một số khác cần chi tiết tinh vi.

Than vẽ, bằng gỗ cây liễu thì tốt nhất, là vật liệu cổ xưa nhất được dùng vẽ nét. Mũi trâm, bằng chì hoặc bạc, thừa kế ngòi viết của người cổ đại, rất được ưa chuộng trong thời Phục Hưng; nó được thay thế bằng bút chì, cứng hoặc mềm hơn và có nhiều sắc độ hơn. Bút chì “Conté” là bút chì cứng, không nhờn, tiện lợi cho các bức khảo họa về sắc độ và kết cấu. Chúng gồm một hỗn hợp than chì và đất sét nhuộm bằng màu đất son đỏ hay mồ hóng. Phấn màu rất được các họa sĩ Baroque ưa chuộng, họ dùng để vẽ trên giấy màu nhiều nhất.

Các thí dụ:

Bán thân phụ nữ, chi tiết, k. 1486-1488 (Leesonard De Vinci)

Bức vẽ này được một bàn tay rất vững chắc thực hiện bằng mũi trâm bạc, với đường viền khắc rất rõ, bóng nổi tinh tế bằng nét gạch. Bức vẽ vốn màu xám sáng đã nhuốm màu nâu vì ôxýt hóa.

Ingres. Nàng cung phi, 1808

Courbet. Xưởng vẽ của họa sĩ, 1854-1855

Friedrich: Một người đàn ông và một người đàn bà ngắm trăng, 1834-1835

Delacroix: Cái chết của Sardanapale, 1827

Cezanne: Núi Sainte Victoire, 1904 – 1906

Nolde: Tiệc ly, 1909

Whister: Dạ khúc đen và vàng, pháo hoa hơi, K. 1874

Monet: Nhà thờ lớn Rouew, phối hợp màu lam và vàng, 1894

Hockney, David. Dù che nắng trên bãi biển, chi tiết, 1972.

Bút chì màu, cũng như bút nỉ và phấn màu dầu, thường được dùng để điểm xuyết các bức khảo họa. Chúng được chế tạo từ một hỗn hợp sáp và sắc tố dạng bột, hay thuốc nhuộm, được cho dính kết bằng keo hay xen luy lô. Ở đây Hockney sử dụng chì màu với sức diễn đạt mạnh.

Kollwitz, Kate. Người đàn bà và tử thần, 1910.

Những đường viền đậm, bóng nổi rậm và kết cấu tương phản, đó là những nét đặc trưng của bức vẽ than này. Đây là một phương tiện không vững chắc, nhưng nó cho phép có nét vẽ vô cùng mảnh và những mảng đen như mồ hóng. Nó xóa đi rất dễ nên có sự mềm dẻo trong cách sử dụng và sự phong phú trong diễn đạt.

>>> Đường nét lớn trong vẽ ký họa

>>> Cách vẽ nét và cách đan nét chì

>>> Sử dụng đường nét trong vẽ truyện tranh (Phần 1)