Họa phẩm Cảnh Antibes (1888) của Claude Monet
Từ cuối thập niên 1870 Monet đã xác lập được phương pháp nắm bắt nhiều hiện tượng biến ảo của thiên nhiên. Ông bắt đầu tìm ra những đề tài đầy thách đố. Năm 1878 ông tới ở Vethenil, nơi bà vợ đầu Camille từ trần một năm sau, 1879. Vào mùa đông lạnh lẽo đó, Monet vẽ cảnh Băng tan gần bờ sông Seine. Nó khởi đầu một thể điệu độc đáo mà ông khai thác suốt cả thập niên. Năm 1881, ông di chuyển sang Poissy, vẫn quanh quẩn ven bờ sông Seine về phía Tây Bắc Paris. Rồi tới Giverny, phía tây Vetheuid. Từ 1883, ông định cư tại đó, khởi sự vẽ một thể tài đối điểm với những cảnh vẽ trên đường ngao du những năm trước đây. Cũng vào năm 1883, Durand Ruel tổ chức cuộc triển lãm 56 họa phẩm hồi cố giai đoạn trên của Monet.
Ông khai thác đề tài mới, bao trùm nhiều phong cảnh ngoạn mục khắp mọi nẻo đường nước Pháp. Đầu thập niên 1880, ông còn giữ thói quen vẽ cảnh dọc theo bờ biển Normandy, những ghềnh đá trắng ngạo nghễ giữa Etrétat và Pourville. Đến tháng 12 năm 1883, ông cùng với Renoir du ngoạn vùng phía nam Côte d’Azure và Genoa, một cuộc săn tìm đề tài riêng của Monet. Năm sau, ông một mình quay về Bordhigera và Menton, vẽ cảnh dọc biên giới Pháp và Ý.
Bảng màu Monet trong tranh Antibes có lẽ gồm màu trắng chì (1). Vàng cadmium (2), đỏ vermillion (3), đỏ alizarin (4), xanh cobalt (5), tím cobalt (6), xanh ngọc bích (7), xanh lá vindian (8), xanh chrome (9) và những màu xanh lá cây khác (10).
Khác hẳn với những chuyến vẽ chung với các bạn họa hai chục năm trước, bây giờ Monet chỉ muốn làm việc một mình. Ông nói với Durand-Ruel “Tôi cảm thấy thoải mái và vẽ hay hơn trong cô đơn, một mình theo dõi những ấn tượng sắc màu”. Ông đã giấu Renoir không cho biết cuộc du ngoạn biên giới của mình.
Ở miền nam nước Pháp ông khám phá ra rằng cảnh mùa đông không u ám như người ta tưởng. Ông cảm thấy khó mà tăng cao sắc độ cho tương ứng với ấn tượng rực rỡ của ánh sáng cuối đông mà ông chứng kiến ở miền Nam. Khi trời nắng, ông thấy quang cảnh rực sáng lên với màu xanh da trời và những ánh hồng long lanh khó tưởng tượng. Nếu vẽ được ấn tượng quang sắc đó cho đạt thì sướng biết bao, và cũng đáng sợ biết bao: Nó sẽ khiến nhiều nhà phê bình nổi giận vì họ cho rằng họa sĩ đã cường điệu hóa sự thật, nghĩa là hư cấu để lừa con mắt người xem tranh. Nhưng đấy là sự thật, đấy là ánh sáng thần kỳ giữa cảnh mùa đông ở miền Nam nước Pháp. Những ấn tượng quang sắc rực rỡ ấy quả thực đang xoay quanh họa sĩ như những cuốn phim màu mê ly quyến rũ, một loại phim vẽ ấn tượng ánh sáng sắc màu kỳ ảo. Sau bốn năm du ngoạn vùng hoang dã Normandy và bờ biển Đại Tây dương Brittany quanh vùng Belle-Ile, năm 1888 Monet quay về miền Nam. Ông bị cuốn hút vào những cảnh sắc tương phản; cả màu sắc lẫn ánh sáng.
Ông vẽ “Cảnh Antibes” trong lần du ngoạn thứ hai. Đề tài ở miền Nam của ông phần lớn là do chỉ dẫn của những quảng cáo hoặc cẩm nang du lịch, vì ông quả là một du khách lần đầu ngẩn ngơ tìm cảnh lạ nơi đất lạ lùng này. Cảnh miền Nam vừa ngoạn mục, vừa hứa hẹn nguồn khách sưu tập tranh sẵn sàng mua những bức phong cảnh vẽ ở địa điểm du lịch nổi tiếng. Họ sẽ mua tranh như mua loại bưu thiếp hiếm quý và dĩ nhiên là cao giá. Monet tạm dừng bước lãng du ở đó, vẽ suốt mùa đông sang mùa xuân, xoay quanh đề tài phong cảnh ở Antibes và Juan-les-Pins.
Bút pháp Monet có chuyển biến mới: nét cọ biến đổi theo từng ấn tượng dị biệt của cảnh vật thiên nhiên. Bút của ông tung bay như nét bút thiếp, uốn thành đường cong khi vẽ những lưng đồi xa, cành lá và thân cây ở tiền cảnh. Nét cọ phẩy ngang trên từng đợt sóng xô vào bờ. Ở bụi cỏ, nét cọ phẩy ngắn, từng đợt tản mạn, mỗi đường bút thường quyện vài ba màu một lúc.
Khung vải cỡ lớn N: 30 theo tiêu chuẩn dọc, được họa sĩ xoay ngang ra. Mặc dù đôi chỗ đắp sơn dày, nhưng sợi gân vải vẫn hiện rõ khắp mặt tranh cho thấy cả nền lót bằng màu sơn trắng hồng sáng rực.
Từ trên xuống dưới, từ trái qua phải:
- Đỏ vermillion phất lên sau;
- Lớp sơn dày cuối cùng màu xanh da trời nhạt đắp lên quanh tàu lá;
- Đỏ lake và xanh pha trắng;
- Đường cong thân cây cố ý uốn vặn;
- Xanh lá ngọc bích rực rỡ;
- Chữ ký đỏ;
- Xanh trời rực rỡ điểm xuyết sau;
- Xanh da trời nhạt bao quanh khóm lá đậm;
- Xanh da trời nhạt bao quanh khóm lá đậm;
- Vài điểm đỏ vermillion;
- Những vệt màu ngang bằng sơn ướt trên lớp sơn khô tả sóng nước.
Tương tự bức “Hái táo” của Pissaro về mùa thu năm 1888, cảnh Antibes của Monet vẽ vào mùa xuân cũng dùng hình nét cây cong ở tiền cảnh, màu thẫm nổi bật trên nền màu nhạt. Biện pháp này khá phổ biến ở tranh Nhật. Nền xanh và hồng rực như phấn màu ở phân cảnh đối chọi mạnh mẽ với màu cây và tiền cảnh chủ yếu là xanh và đỏ.
Monet dùng khổ tranh tiêu chuẩn No. 40.
Vài chỗ hở nền cho thấy màu xám tẻ nhạt của vải vẽ bán trên thị trường. Bên trái tranh, ở phía dưới, cho thấy mảng sơn ướt chồng lên sơn ướt màu xanh pha trắng, sơn đắp dày để tạo điểm sáng lung linh trong đám lá. Bên phải, các vệt xanh phớt trên lớp xanh da trời nhạt pha nhiều trắng. Vài điểm đỏ vermillion nổi bật giữa đám lá xanh.
Màu nền chỉ hở ra giữa đám lá cây và xen lẫn với những vệt màu trên biển. Monet trát từng vệt màu dày hoặc phất sơn chồng lên nhiều lớp nhưng vẫn cố ý để hở những lớp màu dưới.
Màu trời đắp quanh cây lá, và lá được điểm chồng lên trên cành và thân cây. Màu xanh cobalt và đỏ crimson ở dãy đồi xa được pha rất nhiều trắng tạo sắc sáng nhạt. Trong cảnh hiển hiện màu xanh lá viridian và trắng đan chồng lên những mảng màu lục đậm ở tiền cảnh; đồng thời, những màu đó lại được rải rác trên mặt biển để hợp nhất hai mảng màu tương phản. Những màu đỏ pha bằng vermillion được rắc ở tiền cảnh và xen kẽ trong đám lá cây cũng được dùng để ký tên họa sĩ, điểm kết thúc của bức họa.
Họa phẩm Antibes được trưng bày ở phòng tranh. Theo Van Gogh đầu mùa hạ 1888, một bạn vewn nghệ, thi sĩ Stephane Mallarmé, xem họa phẩm này và viết thư cho Monet “Đây là giờ phút vui tươi nhất của anh đó”.
Chi tiết cỡ thật. Hình thân cây bằng nét cong cường điệu. Những màu trên mặt biển làm như lõm sâu vào hình thể bên phải tranh. Những đường cong uốn lượn trên rặng đồi xa được lặp lại như hình sắc đồng vọng trên đường chân trời. Màu sắc phong phú ở những vết cọ màu xanh lá và đỏ ở tiền cảnh.
Mép tranh hở nền vải thô không sơn lót. Ở phần trời xanh cũng lác đác vài chỗ hở nền. Có những điểm màu đỏ ướt trên nền ướt hồng nhạt và xanh da trời.
>>> Họa phẩm Tĩnh vật những trái táo cái chai và lưng ghế
