Tác phẩm “Người chơi đàn ghi ta” của Jan Vermeer
Những tác phẩm nổi tiếng, mô tả cuộc sống của họa sĩ Vermeer đã đánh dấu bước phát huy cao độ thể loại tranh nghệ thuật của Hà Lan trong thế kỷ XVII. Vermeer là nhà kinh doanh về nghệ thuật và là thành viên không chính thức của hội họa sĩ vẽ tranh trên gốm sứ tại Delft (Hà Lan). Dù nổi tiếng, đời ông còn những nét bí ẩn trong thế hệ họa sĩ cùng thời ông như Gerard Ter Borch, Grabriel Metsu và Pieter de Hoogh Vermeer chịu nhiều ảnh hưởng của họa sĩ Caravaggio thuộc trường phái Utrecht và những họa sĩ trong nhóm Rembrandt.
1. Vải bố căng trên khung, vải được chốt lại bằng các chốt gỗ đầu vuông.
2. Rồi mặt vải quét phủ bằng sơn nâu xám, gồm màu trắng chì, nâu đen, chì than với dầu và keo.
3. Vermeer dùng máy phóng hình lên khung vải để vẽ hình họa – nếu đúng là ông đã làm vậy.
4. Thay vì chép lên từng họa tiết, Vermeer phủ dần các màu lên theo hình.
5. Thường thì họa sĩ áp dụng cả tô màu ướt trên màu ướt cùng cách phủ sơn bóng lên, cũng trong công đoạn này.
6. Họa sĩ vẽ các họa tiết làm nổi bật bằng màu trắng chì hay vàng kẽm.
Cái máy phóng hình gồm một buồng tối, trong có lăng kính và kính phản chiếu để đưa hình vẽ lên khung vải. Họa sĩ cứ dò theo đó mà điền các họa tiết tùy ý.
Dù những tài liệu sử họa không mô tả chi tiết phương pháp vẽ của Vermeer, nhưng theo sự khám phá của khoa học hiện đại thì có khoảng 30 bức tranh do ông vẽ. Theo đó, khi chuẩn bị vẽ bức “Người chơi đàn ghita”, ông căng vải bố rồi sơn phủ vài lớp lót gồm: phấn trộn với trắng chì, nâu đen và chì than rồi xen vào lớp dầu pha keo. Vermeer không vẽ phác, vì ngày nay, ta đã xem xét bằng tia hồng ngoại cũng không phát hiện ra nét chì phác họa trước trên tranh (dưới lớp sơn). Tuy nhiên, có thể họa sĩ đã dùng máy chiếu hình đơn giản – gồm lăng kính và gương để phóng hình lên khung vải – làm “mẫu” vẽ rồi ông phác trực tiếp lên vải bằng chì trắng và màu.
Vermeer tả ánh sáng như thể có nguồn sáng phủ lên nhân vật bằng những kỹ thuật sơn đi từ mỏng đến dày bằng lớp sơn láng, mờ, trong theo kỹ thuật alla prima (tức là sơn phủ lên lớp trước, khi nó còn ướt). Trừ những nét xếp nếp, còn phần impasto - đắp dày – vẫn mịn màng, những chấm phá màu lợt, đã tạo nét phản chiếu đặc trưng.
Thời này, người ta thường dùng màu thủy tinh xanh thẫm – tán bột, hòa azurit nhưng Vermeer lại dùng bột đá quý đắt tiền xanh biếc của khoáng chất tự nhiên.
Người chơi đàn ghita là tác phẩm sau này của Vermeer, ông ưa vẽ những đề tài thư giãn trong đời sống hàng ngày. Gam màu dịu làm tăng tính hiện thực nhờ quang học – là kết quả của sự vận dụng kỹ thuật vẽ của Vermeer. Các hình họa nhằm thể heienj hơn là chạy theo nhân hình học, ví dụ bàn tay và cánh tay nhằm mô tả sáng – tối hơn là tả đúng chi tiết cơ thể. Bức họa này rất hoàn hảo vì chỉ bị phục chế, và là một trong số ít bức ở thế kỷ XVII được như vậy. Tấm vải dệt tay vẫn để y trong khung dệt và được chốt bằng các chốt gỗ đầu vuông.
Chi tiết trong bức Họa Thất của họa sĩ, Vermeer vẽ một họa sĩ đang họa một cô gái. Tay họa sĩ gác trên trụ đỡ tay. Trên khung vải sơn nền xám nhạt có các nét phác họa màu trắng. Chỉ có khăn đội đầu của người mẫu là vẽ rõ, ngoài ra, không thấy toàn bức họa phác ra.
Nét phác xám vẽ định hình cả váy. Trên nền rộng, phẳng tô trắng và dầu bóng xám xanh tạo thành nếp gấp trên trang phục. Ở đây, Vermeer dùng giới hạn nét cọ để biểu diễn tông màu, sáng – tối. Từ đàn ghita, ta thấy mép đàn dưới có sửa đổi, dễ nhận ra.
Những ngón tay bấm phím được nhấn mạnh bằng ba hay bốn khoang màu da ngón tay, đã làm nổi bật nguồn sáng chiếu vào người mẫu. Những chấm đen, trắng, xám của trụ khóa lên dây mang tính trừu tượng để đối chọi với cấu trúc đắm chìm sậm màu trên vách và cửa sổ. Màu xanh sậm – nước biển – đều được tô cả trên màn buông và vải xếp nếp.
Chi tiết bằng thực. Đây là một ví dụ điển hình về sự đa dạng, gây ấn tượng trong bút pháp của Vermeer, lớp màu bóng mỏng, phủ vừa đủ lên lớp lót ở bóng tối bên phải mắt và cổ. Phần này hoàn toàn tương phản với chấm màu trắng chì trên chuỗi hạt và lối vẽ sơn ướt trên sơn ướt ở góc khung tranh mạ vàng và miệng thùng đàn ghita. Lối vẽ đắp này tạo cho họa tiết phản chiếu ánh sáng lung linh, sinh động hơn là mô tả họa tiết một cách tỉ mỉ. Ảnh chụp X-quang cho thấy màu trắng chì trên khớp tay phải, ở trên những tơ đàn đang rung…
>>> Tác phẩm "Mục tiêu bốn mặt" của Jasper Johns
