Tác phẩm “Bên kia núi L’Estaque” của Paul Cézanne
Cézanne nổi tiếng vẽ chậm và cẩn thận, thường mất dăm ba năm vẽ đi vẽ lại một bức họa. Nhờ khí hậu ôn hòa và ổn định của phương nam, ông có cơ hội quay qua quay lại một mô-típ hoặc đề tài, qua nhiều ngày tháng đắp đổi, so sánh nhiều tác dụng dị biệt của bầu khí ngoại cảnh. Ông nhận định rằng không thể sao chép các tác dụng của ánh sáng; trái lại, phải tìm cách thiết kế hay bố trí màu sắc một cách đặc biệt nào đó mới hy vọng thể hiện các tác dụng tương ứng với ánh sáng màu ở ngoại cảnh.
Cézanne vẽ sơn trên giấy cho đỡ tốn kém và tiện di chuyển ngoài trời, nhưng xét ở kích thước rộng lớn của nó ta thấy ông không coi những tranh sơn trên giấy chỉ là “phác thảo”. Bức “Tĩnh vật với Tượng” cũng vẽ trên giấy như cảnh L’Estaque, và cả hai đều trở thành tác phẩm có giá trị. Giấy của ông được chọn lọc và o bế rất cẩn thận. Ông thường dùng giấy tiêu chuẩn loại phong cảnh No. 29, cỡ 73 x 54cm hoặc 75 x 52cm. Giấy bán sẵn đã phủ màu kem, mặt giấy nổi gân như vải, hoặc mặt sần nhờ sơn lót. Giấy được gắn chặt lên ván gỗ hay cạc tông cứng cho dễ vẽ.
Cả hai bức, phong cảnh L’Estaque và tĩnh vật đều được vẽ trên giấy kem hồng và đều có những mảng được họa sĩ cố ý để hở giấy. Cézanne có dụng ý dùng màu giấy nền như một màu ấm tương phản với những bảng màu kế cận. Có khi ông dành chỗ giấy nền trống để diền những điểm sáng nổi bật của phong cảnh hoặc tĩnh vật. Với Cézanne, màu nóng màu lạnh còn được dùng để định hình sự vật và đồng thời thiết kế không gian – Vì màu nóng thường có vẻ gần, màu lạnh xa xăm, nên các cặp màu tương phản nóng lạnh có thể giúp họa sĩ bố trí sự xa gần mà không cần dùng cách phối cảnh máy móc theo Luật Viễn cận cổ điển. Cézanne dùng bảng màu rất kiệm ước, giản dị.
Bảng màu của Cézanne:
1. Trắng chì
2. Trắng kẽm và đen
3. Vàng chrome
4. Vàng đất
5. Các màu ngoại phụ còn có vàng Naples
6. Đỏ đất
7. Hoặc đỏ Vermillion
8. Xanh cobalt
9. Xanh đại dương
10. Xanh phổ
11. Xanh lá viridian
12. Và xanh ngọc bích
13. Lục chrome
Những vết bút màu tách bạch, có hệ thống của Cézanne được dùng để ghi cảm nhận sắc màu và đồng thời để xây dựng bố cục. Các mảng nét chuyển hướng theo từng góc độ xoay vần của từng mặt phẳng của mỗi sự vật. Thân cây ở đây được kết hợp bởi các vết cọ cong cong theo vòng cây. Màu riêng mỗi vật được tô thêm màu sáng hoặc pha mát đi trong bóng tối. Những mảng sáng tối đó bao giờ cũng tương ứng với dự trù về bố cục toàn thể.
Từ trên xuống dưới, từ trái qua phải:
- Màu trong, mỏng phết nhẹ trên trời, lộ nền kem.
- Nền kem lộ sát chân mây đầy núi.
- Cây không bóng tạo thành mảng hình kiên cố hợp dạng núi.
- Bóng ngả có ánh sắc trời xanh.
- Các nét phóng định hình vật và bóng.
- Mảng đan nét xéo thêm sau có lẽ còn dang dở.
- Vết cọ rộng trên vách núi.
- Điểm xuyết thêm đỏ, có lẽ là vermillion.
- Nét đan dọc, định mặt phẳng.
- Nét cong dày sơn, vẽ tàn lá cây.
Nhà đá ở tiền cảnh cho thấy ánh nắng gắt vùng Địa Trung Hải. Không giống họa sĩ Ấn tượng, Cézanne thường chọn có cảnh nắng xéo khoảng 450 – chiếu từ phải sang trái. Bóng ngả xuống đất phản ánh sắc trời xanh xanh. Những mảng sơn màu nóng và lạnh xen kẽ nhau veaf tạo dựng hình dạng vừa làm cấu trúc xây dựng từng thành phần liên hợp nên toàn thể bố cục. Phương pháp trên được dùng để thay thế các ảo giác cổ điển.
Chi tiết cỡ thật
Màu nền kem hồng ấm để hở khiến màu xanh mát kế cận trở thành xanh hơn tươi hơn và mát hơn. Màu hồng trong hiện tượng tương phản sắc màu, cùng hiển hiện ấm áp hơn.
Bút pháp dùng vết cọ rời để liên kết toàn thể bức tranh của Cézanne đã lộ ra từ bức họa này. Từ thập niên 1870 hương bút và cỡ cọ đã bắt đầu đều đặn và đồng bộ, tuy có những nét cong nhấn mạnh thân cây và một số vật cong lồi hay lõm.
Cézanne thích vẽ ngoài trời khi có nắng sáng trong, minh bạch hoặc cảnh trời sau cơn bão, bầu khí tinh khiết. Sự vật có vẻ gần ta hơn, chân trời bớt xanh, màu riêng của mỗi sự vật sẽ nhạt hơn. Thêm vào đó, Cézanne còn nâng cao chân trời để làm cho vật ở xa có vẻ gần ta hơn. Vết cọ và mặt sơn biến thiên từng khúc, từng mảng cho đều khắp mặt tranh khiến ta phải chú ý tối đa vào mặt phẳng của tranh, tức là một không gian hội họa bằng phẳng khác biệt với không gian lồi lõm ở ngoại cảnh.
“Tĩnh vật với Tượng” 1890 có thể so sánh và xếp đồng loại với “Cảnh núi L’Estaque”. Về mặt dùng màu nền giấy kết hợp rất ngoạn mục với màu sơn tương phản mà tương sinh, sống động.
Chi tiết cỡ thật
Mặt sơn ráo chứng tỏ bức họa này chưa từng bị quét dầu bóng, rất hợp với tranh Ấn tượng. Họa sĩ thường không ưa dầu bóng vì nó dễ làm mặt tranh bám bụi, màu xỉn dần, và sơn sẽ rạn nứt. Bầu trời cho thấy nhiều vết bút rộng ở màu trắng và xanh da trời.
Nền màu kem ẩn hiện làm ấm những sắc xanh; nét màu đỏ vermillion đồng thời giúp những mảng trắng ấm áp hơn.
>>> Tác phẩm "Mùa thu ở Argenteunil, 1873" của Claude Monet
>>> Tác phẩm sơn dầu "Rơm mùa thu, 1868-74" của Jean Francois Millet
