Vật liệu vẽ sơn dầu (Phần 1) - Vật liệu đỡ (Support)

Support thường được chia làm 3 nhóm:

- Vật liệu có mật độ trung bình: bảng gỗ ép tốt hơn bảng gỗ; bảng gỗ tốt hơn bảng gỗ dán.

- Vật liệu nhẹ: vải (canvas hay canvas, từ gốc Hy Lạp κάνναβις = cannabis = vải gai dầu): vải gai dầu (hemp) dai nhất, kế đến là lanh (linen), rồi bông (cotton), cuối cùng là đay (jute).

Gai dầu và lanh đã được con người trồng từ khoảng 10 ngàn năm trước. Sợi gai dầu và sợi lanh có tính chất khá giống nhau. Rất khó phân biệt canvas gai dầu và lanh bằng mắt thường. Các họa sĩ Phục Hưng và Baroque thường vẽ trên canvas gai dầu. Canvas lanh bắt đầu được trường phái Venetian dùng từ t.k.15 để vẽ các bức tranh cỡ lớn, và trở nên phổ biến từ t.k. 19. Canvas lanh của Bỉ (Belgium linen canvas) được coi là tốt nhất và có giá cao nhất. Canvas sợi bông (cotton) kém dai hơn canvas gai và lanh nhiều, không giữ sơn tốt, hút ẩm mạnh, dễ bị ô nhiễm acid và tia cực tím làm hư hại, dễ mốc, dễ co giãn khiến mặt sơn dễ bị nứt, không nên dùng cho những tác phẩm quan trọng. Canvas sợi đay yếu nhất, giòn theo thời gian, và dễ mục khi ẩm. Độ bền của canvas từ các loại sợi tổng hợp chưa đủ thời gian kiểm nghiệm.

- Vật liệu mỏng: giấy sợi bông tốt hơn giấy thường, kế đế là bìa, rồi giấy bồi.

Mặt support cần đủ ráp để sơn dính vào nhưng lại không được hút sơn để khỏi bị xuống màu, không được co giãn nhiều quá khi nhiệt độ thay đổi để sơn khỏi nứt vỡ. Vì thế vật liệu phải được xử lý (preparer, hay size (hồ) và prime (lót)).

Từ thế kỷ 15 ở châu Âu làm support để vẽ đã được coi là một nghề riêng. Họa sĩ được giải phóng khỏi công việc nặng nhọc đó, và chỉ cần mua support do thợ 15 làm sẵn. Ngày nay cũng vậy, tốt nhất là mua canvas đã được hồ lót sẵn ngoài hiệu. Canvas bán sẵn thường được chia làm 3 loại: mịn, trung, thô. Canvas mịn có giá cao nhất, kế đến canvas trung, rồi canvas thô.

Hồ (Sizing):

Có thể dùng acrylic priming dùng cho mọi bề mặt và cho mọi chất liệu.

Nếu không có thể tự chuẩn bị theo công thức sau:

Keo da (trâu hay thỏ) ngăn không cho linolenic acid trong dầu lanh ăn thủng canvas. Nhưng keo da có nhược điểm là hút ẩm khiến lớp lót bị co hoặc rộp dẫn đến nứt sơn phủ phía trên. Ngày nay nhiều người thay bằng acrylic gesso (Xem bên dưới).

Lót (priming) (ground):

Nền (ground) là lớp ngăn cách giữa support và sơn để sơn có thể dính tốt và bền, không bị xuống màu. Chất lót tốt nhất và thông dụng nhất là dung dịch gesso, có bán sẵn ngoài hiệu. Dung dịch gesso gồm bột thạch cao (calcium carbonate) trộn với keo casein (phosphorprotein của sữa, tiếng Latin caseus có nghĩa là pho-mat. Đun sữa với acid hoặc dùng acid lactic làm chua sữa để được casein) hoặc keo da trâu. Năm 1955 hãng Liquitex (1933, USA) chế tạo ra acrylic gesso (titanium dioxide + chất kết dính acrylic) dùng dung dịch nước, được nhiều họa sĩ ưa chuộng vì có thể dùng cho mọi chất liệu (sơn dầu, tempera, gouache, acrylic, v.v.) và lót mọi bề mặt.

Khung căng canvas (stretcher = châssis à clefs, strainer = châssis ordinaire):

- Dùng khung ghép mộng (strainer), có nêm thì càng tốt (stretcher).

Tại châu Âu, Mỹ, Nhật, sát-xi (châssis) được bán sẵn theo kích thước đã được quy định. Vị dụ, theo kích thước tiêu chuẩn của Pháp (xem bảng dưới), thông dụng tại châu Âu và Nhật Bản, các khổ được phân loại thành F (figure = hình), P (paysage = phong cảnh), và M (marine = biển) theo tỉ số giữa 2 cạnh dài và ngắn của châssis. Tỉ số đó tăng khi đi từ F đến P rồi M, tức khổ tranh M thì dài hơn P, P dài hơn F. Khi nói bức tranh này có kích thước F100 (hay 100 F) có nghĩa là ~ 162 x 130 cm, P100 tức là ~ 162 x 112 cm, M100: ~ 162 x 97 cm. Ngoài ra còn khổ vuông, ký hiệu là S (square), với hai chiều có độ dài bằng nhau và bằng cạnh dài của cỡ F, ví dụ S100 tức là 162 x 162 cm.

- Nguyễn Đình Đăng -

>>> Tầm quan trọng của kỹ thuật vẽ sơn dầu

>>> Lịch sử kỹ thuật vẽ sơn dầu (Phần 1)

>>> Lịch sử kỹ thuật vẽ sơn dầu (Phần 2)