Tác phẩm “Tĩnh vật với ly bia (1921)”
Sơn dầu trên khung vải – Fernand Leger
Léger muốn triển khai ý tưởng của Lập thể thành một thứ ngôn ngữ nghệ thuật để kịp bước với thời đại máy móc. Ông thấy thời hiện đại có đặc tính chát chúa, mạnh mẽ và hiếu động, như vậy hội họa phải lên tiếng bằng màu sắc đối chọi, đường nét và dáng vẻ. Những tác phẩm của Léger hoàn thành trước năm 1914 ở Paris. Hiếu động có nghĩa là bẻ ra từng miếng. Nhưng sau chiến tranh ông thỏa thuận với trường phái cổ điển, với cảm xúc mới về cái đẹp của một vài chế phẩm. Ông trình bày chẳng cần chiều sâu, màu chói và tương phản. Trong “Tĩnh vật với ly bia” vẽ vào năm 1921-1922, bóng dáng của rèm cửa, vật dụng trên bàn và chiếc ly vại nhìn từ bên trong đối chọi hẳn hình vẽ hình học phẳng lỳ cùng những dạng trang trí khác... Điều này làm rõ thêm Léger bận tâm về thẩm mỹ tương phản, tự mô tả; ông nói năm 1923: “Tôi gom những món có giá trị cách biệt lại, đối với kiểu cách, hình tượng chiều sâu chọi với mặt tiền phẳng phiu của một tòa nhà… màu trong với màu xám, màu chuyển tiếp hay ngược lại. Leger không đơn giản sao chép y nguyên một chế phẩm, mà phải đẹp đúng giá trị, sạch như mới, nếu cần bóp méo cũng được, miễn là đạt kết quả.
1. Thoạt tiên tác giả phân ô, và phác thảo bằng bút chì để rồi sau đó mới chuyển sang bản chính cho dễ hơn.
2. Bản chính này chia ô. Bản nháp nhỏ hơn, cỡ 65x46cm.
3. Khung bản chính dệt bằng hàng thường, vải lanh. Trước khi sơn lót, vải bố khá xù xì, sau đó sơn lót trắng quét mỏng đều khắp mặt vải.
4. 24 ô kẻ bằng bút chì, nét vẽ theo đó chép lại. Màu vừa phải, khá dày nhưng không dùng impasto và đánh dấu ít.
Khảo sát sơ bộ để biết tác giả chuyển từ bản nháp sang bản chính cách nào, thì thấy nền làm mặt người xem kéo xa tâm điểm ở hình ly bia, so với bản chính màu tương phản tô đậm thêm.
Léger thấy nguồn vật liệu của ông: “hạng xoàng góp từ quanh quẩn, chỗ thô thiển của thảm kịch hay hài kịch, luôn quậy, vì thế, tác phẩm của ông được coi là đáp ứng cái nhìn dòng chảy xuôi ngược ngoài đời, trong đó trật tự nghệ thuật bị áp đặt qua phương pháp thực hiện… Khuôn khổ “Tĩnh vật với ly bia” chia làm 24 ô, vài nét kẻ còn nhìn thấy. Tác giả vẫn còn hơi bất mãn với tác phẩm, nhưng công chúng vẫn thấy đây là một thí dụ vượt bậc về sự tế nhị và nhạy cảm. Léger trải nhiều dằn vặt để đạt mục đích, có điều chỉnh sơ khi hoàn thành, đó là căn cứ vào ảnh chụp ở phòng tranh Simon, Paris.
“Tĩnh vật với ly bia” chứng tỏ tác giả dùng sơn dầu cực kỳ tế nhị. Màu đối chọi chứng tỏ đã chọn ra từ một giàn “tông”, đen tương phản trắng. Những màu “ấm”, sơn cadmium xuống cam, vàng chọi với màu “lạnh” đỏ gạch và tối của xanh phổ. Nơi “căng” quá được làm dịu bởi hơi ngả kem sang xám chanh, khá tế nhị, vàng, xanh – lục lợt trong hoa văn hình quả trám như mặt cắt kim cương dưới gầm bàn. Tranh còn giữ được đường dệt mịn nhưng vẫn còn nhìn thấy qua lần sơn lót màu trắng.
Dùng “tông” tương phản là đặc tính của Léger được thấy ở đây. Nét cọ ở ly bia và cái khay cũng là điển hình. Nét chì phác thảo cuồng tín ra ở lon bia và cái khay.
Chuyển “tông” một cách tế nhị cũng hiệu quả như tương phản thấy ở chi tiết bên. Màu sàn gần giống đen trắng thật ra là pha trộn giữa xám – tái với màu be, ở mỗi ô một khác. Tương tự, đồ vật màu xám trên bàn, pha trộn cẩn thận từ đen dần dần sang trắng.
Chi tiết bằng thật. Bằng nét cọ của Léger thấy rõ ở đây. Bên phải lộ ra (thấy qua) nền. Chuyển sáng nét màu cam cũng tìm thấy, Léger đã nhiều lần đổi như thế để hoàn thành một cách chính xác, hiệu quả mong muốn. Trong ly bia có bóng màu xám, phần còn lại sơn trắng dày. Bóng màu xám mỏng hơn hẳn, đến nỗi đường dệt lộ ra.
>>> Tác phẩm "Mục tiêu bốn mặt " của Jasper Johns
