Quá trình phát triển của kiến trúc nội thất
Thiết kế nội thất là một trong những hoạt động của con người nhằm sáng tạo và làm đẹp môi trường sống của mình. Nói một cách chính xác, nên gọi thiết kế nội thất bằng nhóm từ: thiết kế hoàn cảnh nội thất.
Hình 1: a) Lan can đá; b) Phòng đá.
Thời tiền sử, không gian cư trú che mưa chắn nắng của con người đại bộ phận là những hang đá thiên nhiên, những hầm hố đào sâu xuống đất hoặc là những lều lán buộc túm lại bằng cành cây. Tất cả những hình thức không gian bên trong đó đều rất không phù hợp, không dễ chịu cho nên con người luôn luôn tìm cách cải tạo hoàn cảnh để làm lợi cho việc sinh tồn. Vậy là đã bắt đầu xuất hiện những hoạt động thiết kế nội thất sớm nhất của con người. Những “thiết kế” của con người thưở ban sơ đó hiển nhiên là rất giản đơn và ấu trĩ. Nhưng đứng từ góc độ của quan niệm hiện nay mà nhìn nhận, so sánh này, ta thấy những hình tượng nghệ thuật của những không gian thuần khiết thời tiền sử đó trái lại lại có một ma lực hấp dẫn rất lớn và bất giác chúng có thể gợi lên và kích thích trong chúng ta những linh cảm sáng tạo (hình 1, 2).
Hình 2: Hình thức không gian vào thời kỳ sớm nhất cùa văn minh nhân loại
a) Di chi ở vùng hồ Bixcupinxki ở Ba Lan;
b) Hình ảnh làng xóm thời kỳ đồ đá mới ở Tripoli
Từ khi bắt đầu có nền văn minh của loài người, năng lực cải tạo thế giới khách quan của con người không ngừng được nâng cao. Tiến trình lịch sử cúa thiết kế nội thất ngày càng thêm phong phú đa dạng. Sau khi tôn giáo xuất hiện, đã xuất hiện nhu cầu cần có nhũng nơi tiến hành hoạt động tôn giáo, ví dụ như những không gian bên trong của thánh điện, đền miếu v.v… và sau khi có giai cấp, tất nhiên sẽ xuất hiện những nơi chốn không gian cư trú và sinh hoạt công cộng có phân chia đẳng cấp. Con người cần tiến hành sản xuất và giao lưu sản phẩm vật chất, cũng tự nhiên cần phái có một số không gian bên trong để hoạt động sản xuất và mua bán. Tuy nhiên, không gian hoạt động của con người không bao giờ là “một nơi chứa đựng” đơn giản, mà đồng thời đã xuất hiện một vấn đề mới là “công năng tinh thần” của không gian nội thất trừu tượng. Cái gọi là “công năng tinh thần” đế chỉ những nội dung không gian của hoạt động tâm lý của con người, và con người luôn luôn dùng những thuật ngữ “không khí của không gian”, “sự cách điệu của không gian”, “chất tình cảm của không gian”, “cá tính của không gian” để giải thích nó. Về thực chất đó là vấn để chất lượng nghệ thuật của không gian, là một trong những tiêu chuẩn quan trọng để đo lường chất lượng thiết kế nội thất.
Quá trình phát triển lịch sử của thiết kế nội thất, về đại thể chúng ta có thể phân ra làm ba giai đoạn chủ yếu để nghiên cứu:
Tiền kỳ, năng lực giải quyết những vấn đề kỹ thuật của con người và điều kiện vật chất mà con người lúc đó có được rất có hạn. Những thành tựu đầu tiên về thiết kế nội thất của con người có khi lại tập trung ở những nơi con người không sống ở đó, mà là ở những không gian thờ cúng và kỷ niệm người chết. Trong lịch sử còn lưu lại rất nhiều tổ chức không gian bên trong của các mộ táng và kiến trúc tôn giáo, với quy mô và kích thước trấn áp con người, thể hiện quan niệm thiết kế nội thất của con người trong thời kỳ đó. Về mặt tình cảm mà nói, những loại hình không gian kiến trúc mang tính kỷ niệm và sùng bái thần linh này có phần xa cách với quan điểm của người thời nay. Tuy vậy, về mặt kỹ thuật và nghệ thuật xem xét, không gian nội thất của thời kỳ này về mặt cấu tạo và về mặt thủ pháp xử lý đã đặt ra được nhũng cơ sở ban đầu cho việc phát triển tiếp tục. Điều quan trọng hơn nữa, đó là những biểu hiện đặc trưng nghề nghiệp của việc kết hợp chặt chẽ giữa hai mặt nghệ thuật và kỹ thuật trong hoạt động thiết kế nội thất (hình 3, 4, 5, 6, 7).
Đơn vị cư trú vùng bán sơn địa Thiểm Tây, Trung Quốc
Quần thể Kim tự tháp và nội bộ không gian ngôi Kim tự tháp Khê-ôp Ai Cập cổ đại
Đền thờ đục trong đá thờ vua Ramses II, Ai Cập cổ đại
Không gian thần bí của kiến trúc đền thờ Ai Cập cổ đại
Càng về sau, chủ trương con người được hưởng thụ trong hoạt động thiết kế nội thất đã được coi trọng hơn. Ở phương Đông, đặc biệt là ởTrung Quốc dưới thời phong kiến, cung điện, vườn tược biệt thự được tô vẽ khắc họa hoa lệ đẹp đẽ lạ thường. Trong khi đó ở phương Tây, thời kỳ văn nghệ Phục Hưng, những người có tiền trong xã hội cũng chiếm ưu thế, tiến hành những đợt xây dựng lớn, đã làm cho nhà thờ, trang viện, dinh thự trở nên phi thường tráng lệ, không gian bên trong rất sang trọng. Lúc đó công tác thiết kế nội thất được làm rất chu đáo, đặc biệt ớ trong cự ly gần. Vật liệu quý đắt tiền và vật liệu sang trọng đều được tập trung cho không gian nội thất. Sự tinh tế, khéo léo trong công nghệ thiết kế nội thất thời kỳ này đã làm phong phú thêm nội dung của công việc thiết kế nội thất rất nhiều, đã để lại cho đời sau một di sản lớn.
Nhưng mặt khác, cách đắp điếm xa hoa như vậy cũng đã để lại cho một số người đời sau một sự ngộ nhận về trang hoàng thuần túy mà coi nhẹ mối quan hệ giữa không gian với lô gích kết cấu.
Sự giàu có về vật chất không bao giờ có thể thay thế được việc sáng tạo những không gian nội thất đẹp, nhiều khi ý thích của một nhóm người không thể thay cho xu hướng nghệ thuật của một thời đại.
Một số loại kiến trúc lều
Trong mấy trăm năm, trước khi bùng nổ cuộc cách mạng công nghiệp, thành tựu trong thiết kế nội thất của dân gian là không thể đánh giá thấp. Phong cách nghệ thuật chú trọng công năng và đơn giản trang nhã trong ngôi nhà ở của tầng lớp cư dân bình thường đều tỏ ra thích dụng hơn những cái ta thấy trong đình, đài, lầu, gác (hình 8, 9).
Hình 9. Không gian nội thất thời nguyên thủy
Mấu chốt của vấn đề là sự nhận thức khác nhau về cái đẹp của không gian nội thất. Những nhà thiết kế vô danh của không gian nội thất nhà ớ cư dân bình thường đã chú ý nhiều đến mối quan hê giao hòa của không gian. Tác phẩm của họ đã chỉ ra cho chúng ta rằng: bất cứ không gian sinh tồn nào của con người đều không phải là cô lập, thu pháp trang sức chỉ là bổ sung cho việc sắp xếp quan hệ không gian mà không phải toàn bộ công việc thiết kế không gian nội thất. Lợi dụng không gian một cách đầy đủ, một cách hợp lý, đề cao dược hiệu năng của dung lượng đơn vị không gian, đó chính là nguyên tắc chủ chốt của sáng tạo không gian nội thất. Những tác phẩm của họ còn nhắc nhở chúng ta rằng: con người sống trên trái đất, không thể thoát ly hoàn cảnh tự nhiên, không thể đóng kín không gian nội thất một cách thái quá, như vậy vừa không đẹp vừa bất lợi cho việc sinh tồn của con người (hình 10).
Hình 10. Sân trong (Atrium) thời kỳ La Mã cổ đại.
Trải qua thực tiễn và tìm tòi lâu dài, con người cuối cùng đã nhận thức được rằng không gian nội thất là một hoàn cảnh vật chất đã được mỹ hóa là sản phẩm của việc kết hợp giữa nghệ thuật và kỹ thuật. Sự phát triển của sức sản xuất, sự phong phú tương đối của sản phẩm vật chất, cùng với việc nâng cao mức độ văn hóa của xã hội, tất nhiên có ảnh hưởng đến sự thay đổi quan niệm thiết kế nội thất.
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất vang động thế giới đã mở ra một chân trời cho việc phát triển sự nghiệp thiết kế nội thất hiện đại. sắt, thép, bê tông, các hàng dệt sản xuất đại trà và các sản phẩm công nghiệp và tiếp theo nữa là việc sản xuất các vật liệu tổng hợp với số lượng lớn, đã mang lại cho những nhà thiết kế khả năng lựa chọn lớn hơn. Vật liệu mới cùng với các kỹ thuật cấu tạo tương ứng đã làm đa dạng hóa nội dung của ngành thiết kế nội thất. Lý luận sáng tác của nghệ thuật không gian nội thất hiện đại, đã theo sự triển khai của hoạt động thực tiễn mà ngày càng hoàn thiện. Vào những năm hai mươi của thế kỷ này, một nhóm các nhà thiết kế chủ trương đổi mới đã giương cao ngọn cờ thiết kế nội thất hiện đại đồng thời, việc giáo dục thiết kế nội thất hiện đại cũng phát triển trên phạm vi toàn thế giới.
Trên đây chúng tôi đã tóm lược quá trình phát triển của công tác thiết kế nội thất, dựa trên cơ sở đó ta có thể thấy được đặc điểm chủ yếu của thiết kế nội thất hiện đại là:
1) Tìm tòi công năng thực dụng, chú trọng vận dụng khoa học và kỹ thuật mới, nâng cao “mức dễ chịu” của không gian nội thất.
2) Chú trọng đầy đủ việc lợi dụng vật liệu công nghiệp và sản phẩm công nghiệp sản xuất hàng loạt.
3) Quan tâm đến khẩu vị thị hiếu con người, trong tình hình vật chất có thể cho phép, tận lượng theo đuổi cá tính và tính độc đáo.
4) Coi trọng phong cách nghệ thuật tổng hợp không gian.
>>> Vòng thuần sắc trong thiết kế nội thất và thời trang
