Triển lãm đầu tiên của Bùi Xuân Phái năm 1953

Bùi Xuân Phái – Những điều chưa biết:

Bùi Xuân Phái - Tĩnh vật, sưu tập Phạm Văn Kỳ 1953

Lưu bút của Bùi Xuân Phái

Thy Thy Tống Ngọc trong phòng triển lãm Bùi Xuân Phái (30/10/1953)

Bùi Xuân Phái – Khỏa thân. 1953

|Bùi Xuân Phái – Phố. 1952

Được sự đồng ý của gia đình và cho phép tiếp cận với một số tư liệu cá nhân của họa sĩ - nhà thơ Thy Ngọc (hay còn gọi là Thy Thy Tống Ngọc), một trong những người đầu tiên lập nên Nhà xuất bản Kim Đồng. Tôi sửng sốt bởi sự lưu giữ cẩn thận của cụ Thy Ngọc với các tư liệu cá nhân ông và bạn bè. Trong số các tư liệu cá nhân của ông, tôi có thấy một tập album ảnhcó tựa đề trang bìa là : Thy Thy Tống Ngọc trong phòng Triển lãm Bùi Xuân Phái (30-10-1953), tôi không tin vào mắt mình và tiếp tục giở trang thứ hai thì thấy một mẩu báo được cắt ra, có nội dung như sau:
1. Cũng là tin Hà Nội: tình cờ hay hữu ý, một số “sĩ” của làng văn nghệ được “tham gia’ một cuộc triển lãm hoàn toàn văn nghệ của họa - sĩ Bùi Xuân Phái.
Vâng, rất văn nghệ vì họa – sĩ cho “sĩ” xem chơi thôi và không có ai ngoài cánh “sĩ” kia xem cả.
2. “Bày” tranh xong , Bùi –Xuân – Phái lại say-sưa múa bút pha màu. Anh cho biết, phải vẽ cho đủ trăm bức, sổ toẹt đi bảy mươi và chỉ bày ra ba mươi bức còn lại mà thôi. Thận trọng như thế đáng hoan nghênh lắm lắm!
Vâng thế là đã rõ, trong cái ngày cuối tháng 10 -1953 ấy, họa sĩ Bùi Xuân Phái đã bày triển lãm. Tiếp tục lần giở những bức ảnh của album tôi thấy có mặt các họa sĩ: Thy Thy Tống Ngọc, Nguyễn Thuận, Trần Phúc Duyên, Tạ Tỵ, Hoàng Lập Ngôn, Phạm Khanh, Nguyễn Tiến Chung, Chinh và bé Nguyên (chắc là con trai của Cụ Thy Ngọc). Đây là những người bạn Văn Nghệ của Bùi Xuân Phái lúc đó ở Hà Nội.

BÙI XUÂN PHÁI – Hai mẹ con. 1953

BÙI XUÂN PHÁI – Thiên nhiên. 1953

BÙI XUÂN PHÁI – Lưng. 1952 – 1953

BÙI XUÂN PHÁI – Khỏa thân. 1952 – 1953

BÙI XUÂN PHÁI – Chờ. 1953

Cuộc trưng bầy khá giản dị, Bùi Xuân Phái bày 30 bức tranh, chắc có cả bột mầu và sơn dầu, triển lãm được bầy ở tư gia của ông – 87 phố Thuốc Bắc - nơi ông và gia đình cư ngụ từ những năm 1952, sau khi ở chiến khu về Hà Nội. Người xem là những người bạn thân thiết trong nghề, được ông mời trực tiếp. Có thể coi rằng đây là một cuộc triển lãm cá nhân đầu tiên (được biết đến cho đến bây giờ) của Bùi Xuân Phái. Tên của những bức tranh có tên “Nghỉ ngơi”, “Phố”, “Khỏa thân”,”Chờ”, “Người và vật”…và cuộc trưng bầy cũng đã có những tác phẩm được bán như tác phẩm “ Tĩnh Vật” được Phạm Văn Kỳ sưu tập, “Tuổi trẻ” được Phạm Chi Lương sưu tập…Ông Phạm Văn Kỳ là một người bạn thân thiết của họa sĩ Bùi Xuân Phái, ông chơi với họa sĩ từ những năm 1950 và là người có bộ sưu tập khá đầy đủ về các giai đoạn sáng tạo của họa sĩ khá đầy đủ. Khi họa sĩ Bùi Xuân Phái mất (năm 1988) ông Kỳ đã viết trong sổ tang của ông Phái như sau:
Còn người, còn họa, còn tranh
Ngàn năm “Phái- Phố” tên anh chói mầu
Khóc anh lệ nhỏ thành châu
Long lanh sáng mãi tình sâu bạn bè.
Vĩnh biệt

Trong một số cuốn sách về họa sĩ Bùi Xuân Phái được in gần đây, thì phần tiểu sử của họa sĩ Bùi Xuân Phái được viết: Triển lãm cá nhân đầu tiên tại Hà Nội 1984. Có lẽ điều này cần phải viết lại là: Triển lãm cá nhân đầu tiên của Bùi Xuân Phái là 30-10-1953.

BÙI XUÂN PHÁI – Người và vật. 1953

BÙI XUÂN PHÁI – Đường vui. 1953

BÙI XUÂN PHÁI – Nghỉ ngơi. 1953

Những bức tranh còn lưu lại

Nhà phê bình Thái Bá Vân nhận xét rằng: “Bùi Xuân Phái có những gặp gỡ nghệ thuật với trường phái Paris. Gặp Picasso và Matisse trong tinh hoa của đường nét, gặp Marquet trước ánh hắt của biển và làm tự họa, gặp Mondrian và Kiee trong tiềm thức phố phường.”
Sự gặp gỡ nghệ thuật của họa sĩ Bùi Xuân Phái không phải từ sau 1957-1958 (giai đoạn mà ông tham gia NV-GP) mới có. Mà trong những tư liệu còn lại về ông thì ông đã có những cuộc gặp gỡ nghệ thuật từ trước đó gần 15 năm.
Trong cuộc trưng bày tranh tại nhà riêng ở 87-phố Thuốc Bắc vào ngày 30-10-1953, Bùi Xuân Phái đã chọn bày 30 bức tranh với các chất liệu sơn dầu và bột màu. Trong 30 bức đó, còn lưu giữ được hình ảnh của 15 bức tranh trong triển lãm. Với những đề tài nhẹ nhàng giống như sau này ông vẫn vẽ như: Khỏa thân, Tĩnh vật, Tuổi trẻ, Thiên nhiên, Mẹ con, v.v…

BÙI XUÂN PHÁI – Thiếu nữ và trăng. 1953

BÙI XUÂN PHÁI – Không nhà. 1953

Thy Ngọc, bé Nguyên, Nguyễn Tiến Chung, Nguyễn Thuận

BÙI XUÂN PHÁI – Tuổi trẻ
Sưu tập Phạm Chi Lương. 1953

BÙI XUÂN PHÁI – Chân dung tự họa.
1981. Sơn dầu

Tin triển lãm trên báo

Thy Ngọc, Nguyễn Thuận, Trần Phúc Duyên, Tạ Tỵ,
Hoàng Lập Ngôn, Chinh, Phạm Khanh

Trong tập album về triển lãm này, họa sĩ Bùi Xuân Phái tặng cho nhà thơ – họa sỹ Thy Ngọc – có một đoạn ông viết nhắn nhủ cho bạn về mong muốn sáng tạo của mình (nguyên văn – người viết):

“Chắc là không rồi! Mình đang nghĩ về một bức peinture mới đề tài thật giản dị quê mùa: Đôi vợ chồng người dân cày, 2 đứa con, 1 con bò, 1 cây chuối, một mái nhà tranh, 2 cây cau và đằng xa dãy núi và cao hơn là mây và trời… màu sắc thật lành mạnh.

Thân

Phái”

Thật dung dị và thiết tha!”

Những bức tranh xưa kia, tuy chỉ còn ảnh chụp đen trắng nhưng cũng đã cho thấy sự định hình phong cách của ông cũng đã từ lâu.
Ở cuộc triển lãm cá nhân đầu tiên của ông (ta gọi như vậy) vào năm 1953 – lúc ông 33 tuổi, ông đã dùng những hình ảnh trong ký ức, những cảm xúc trên đôi tay – để tạo ra các cảm xúc trên đôi tay – để tạo ra các tác phẩm mà nếu còn tồn tại đến nay chắc cũng có những giá trị lớn.
Được biết, trong 30 bức bày lần đó đã có ba bức trở thành sở hữu của các nhà sưu tập như bức “Thiên nhiên” – được nhà thơ Thy Ngọc sưu tập, “Tĩnh vật” được Phạm Văn Kỳ sưu tập, “Tuổi trẻ” được Phạm Chi Lương sưu tập. Không biết những tác phẩm còn lại trong triển lãm lần đầu này của họa sĩ Bùi Xuân Phái đã đi tới đâu? Còn hay mất.
Xin giới thiệu 15 bức tranh được chụp lại trong triển lãm nói trên để ngõ hầu giúp ai đó trên đường đi tìm lại chân giá trị của các tác phẩm của họa sĩ Bùi Xuân Phái.

- Tô Chiêm -