Nghệ thuật chiếu sáng trong không gian
trưng bày nội thất cửa hàng
Trong xu hướng hội nhập quốc tế và nền kinh tế thị trường ngày càng mở rộng, đặc biệt là nền kinh tế Việt Nam đã chính thức bước vào WTO – hội nhập cùng sự phát triển sôi động nhưng đầy tính cạnh tranh, thách thức của nền kinh tế toàn cầu. Nền kinh tế Việt Nam nói chung và ngành du lịch Việt Nam nói riêng đang có những bước chuyển mình mạnh mẽ cả về chiều rộng và chiều sâu. Trong thời kỳ hội nhập, các trung tâm thương mại cũng như các cửa hàng kinh doanh xuất hiện với mật độ dày đặc để đáp ứng nhu cầu mua sắm của người dân.
Hình ảnh minh họa: Không gian trưng bày cửa hàng FENDI – Paris
Hiện nay, tại Hà Nội đã hình thành rất nhiều trung tâm thương mại lớn như: VINCOM MEGAMALL, BOURBON THĂNG LONG, METRO THĂNG LONG, RUBY PLAZA, MÊ LINH PLAZA… Trong các trung tâm này phần lớn tập trung các cửa hàng bày bán sản phẩm của các thương hiệu nổi tiếng trên thế giới. Điều đó đòi hỏi đội ngũ họa sĩ thiết kế-trang trí nội thất nhất là trưng bày nội thất phải có một cái nhìn toàn diện trong việc bố trí sắp đặt.
Cửa hàng là một công trình được dùng trong việc mua bán hàng hóa, mỗi cửa hàng là một không gian trưng bày sản phẩm với đầy đủ các yếu tố chất liệu, màu sắc, ánh sáng… Trong đó, chiếu sáng là một thành phần cực kỳ quan trọng trong tổ chức nội thất của không gian trưng bày. Trong các không gian trưng bày chiếu sáng luôn đóng một vai trò đặc biệt và được ưu tiên hàng đầu bởi ánh sáng – trong bề dày lịch sử phát triển xã hội loài người – là một phần không thể thiếu được của nghệ thuật trong kiến trúc nói chung cũng như trong nội thất của công trình. Bắt đầu là ánh sáng tự nhiên sau đó đến ánh sáng nhân tạo, con người đã dần dần chế ngự được ánh sáng và đưa ánh sáng vào không gian nội thất, điều khiển nó theo ý muốn để rồi ánh sáng không chỉ mang lại giá trị nghệ thuật cho không gian nội thất, nó còn làm tăng giá trị của đối tượng được chiếu sáng. Từ đó, cụm từ "nghệ thuật chiếu sáng ra đời".
Trong trang trí nội thất cửa hàng, qua rất nhiều những giai đoạn lịch sử. Có những giai đoạn việc chiếu sáng không được coi trọng dựa vào nhiều yếu tố như: Sản phẩm bán ra không phải cạnh tranh, hình thức bán hàng là do phân phối chứ khách hàng không được lựa chọn. Ngày nay, tất cả các quan niệm về mua bán đã thay đổi, hình thức kinh doanh đã chuyển đổi từ bao cấp sang kinh tế thị trường. Nhu cầu mua bán của con người được tự do, người mua hàng có thể lựa chọn được những sản phẩm phù hợp với chi phí đầu tư. Ngày càng có các thương hiệu sản xuất những nhóm hàng gần giống nhau, dẫn tới các sản phẩm liên tục được thay đổi về mẫu mã, kiểu dáng… sao cho bắt mắt để cạnh tranh dành được sự chú ý của khách hàng.
Ngoài sự thay đổi về kiểu dáng, mẫu mã của các sản phẩm. Những nhà phân phối bắt đầu để ý đầu từ về thiết kế, sáng tạo cho các không gian trưng bày sản phẩm. Một trong những ưu tiên hàng đầu đó là chiếu sáng, bao gồm chiếu sáng nhận biết (giúp người mua hàng nhận biết được sản phẩm thông thường) và chiếu sáng nghệ thuật (tạo sự thu hút, hấp dẫn khách hàng đến với gian hàng và làm tôn được chất lượng, kiểu dáng của sản phẩm). Tuy nhiên, để hiểu và đánh giá đúng vai trò của chiếu sáng cũng gặp phải không ít khó khăn và làm thế nào để chiếu sáng đẹp và hiệu quả thì không phải nhà thiết kế nào cũng đưa ra những giải pháp hay và phù hợp trong điều kiện thực tế hiện nay.
Để có thể làm chủ được thiết kế không gian nội thất, nhất là vấn đề thiết kế không gian nội thất cửa hàng, người thiết kế cần phải nắm chắc đặc điểm, vai trò của chiếu sáng trong không gian nội thất bởi ánh sáng tác động tới hình khối, màu sắc, chất liệu của sản phẩm trưng bày. Người thiết kế phải nắm chắc các đặc điểm kỹ thuật, các loại đèn chiếu sáng, các hình thức, nguyên tắc chiếu sáng… theo các tiêu chuẩn của Việt Nam và trên thế giới.
Sự phát triển của chiếu sáng nghệ thuật bắt nguồn từ khi nhu cầu mua hàng và sự cạnh tranh giữa các sản phẩm càng ngày càng mạnh mẽ hơn. Sử dụng nguồn chiếu sáng tốt là một công việc quan trọng bậc nhất hỗ trợ cho việc kinh doanh. Trong công việc trưng bày nguồn ánh sáng rất đa dạng và sử dụng ở nhiều mục đích khác nhau như: ánh sáng chung trong không gian trưng bày, ánh sáng làm đẹp sản phẩm, ánh sáng làm đẹp những giá kệ, đồ nội thất, phụ kiện nền của sản phẩm, … những nguồn ánh sáng này còn gọi cách khác là ánh sáng tạo ra thẩm mỹ cho không gian trưng bày. Ngoài ra ánh sáng còn làm các công việc về bảo vệ cho gian hàng như dễ giám sát hoặc quan sát sản phẩm, hướng dẫn người mua hàng di chuyển theo lối thoát hiểm trong tình trạng nguy cấp.
Trước khi có ánh sáng nhân tạo, nguồn chiếu sáng chính được sử dụng trong mọi giao dịch mua bán sản phẩm đó là nguồn sáng từ tự nhiên: mặt trời, trăng, sao… Ngoài những nguồn sáng từ tự nhiên còn có nguồn sáng nhân tạo từ lửa thông qua đèn, đuốc… Trong thời điểm này, hàng hóa được trao đổi, mua bán chủ yếu trong thời gian ban ngày. Những ngày thời tiết không tốt có thể được tăng cường thêm một số hạng mục chiếu sáng khác như: nến, đèn. Ánh sáng được tăng cường này chủ yếu là kiểu ánh sáng tỏa ra từ trung tâm và chuyên về nhận biết chứ chưa có ý nghĩa của việc trang trí.
Vào thời điểm trước khi đất nước ta mở cửa, các sản phẩm hàng hóa thường chỉ được bày bán dưới dạng thô sơ chứ chưa chú ý đến việc làm sao trưng bày cho đẹp và bắt mắt. Những sản phẩm này chủ yếu là cung cấp cho người sử dụng trực tiếp, không bị cạnh tranh và cũng có thể chính vì vậy nên cũng không quan tâm nhiều đến bao bì và trưng bày sản phẩm. Vì nhu cầu mua bán theo dạng phân phối sản phẩm, thời gian làm việc theo đúng giờ làm việc quy định nên ánh sáng trang trí thường được sử dụng là ánh sáng tự nhiên. Ánh sáng nhân tạo ở đây sử dụng một số nguồn sáng từ đèn dầu, nến, ánh sáng điện là loại bóng đèn sợi đốt bình thường và chỉ có chức năng chiếu sáng nhận biết và bảo quản chứ chưa có chức năng chiếu sáng trang trí. Sự phát triển của chiếu sáng trong thời kỳ này cũng chỉ là ánh sáng nhận biết của sản phẩm thông qua dạng ánh sáng chiếu đều, không tập trung.
Từ những năm gần đây, nhờ có chính sách cải cách và mở cửa phát triển thương mại giữa Việt Nam với các nước trong khu vực và trên thế giới. Các sản phẩm trong nước và nước ngoài rất đa dạng không chỉ về kiểu dáng, nhãn mác, bao bì v.v… Sự cạnh tranh từ các thương hiệu có sản phẩm gần giống nhau về chất lượng, kiểu dáng, màu sắc, chất liệu đã liên tục thay đổi để giành các ưu thế về sự thu hút đối với người mua hàng. Để bán được các sản phẩm các nhà sản xuất đến các nhà cung cấp ngày càng chịu khó đầu tư cho trưng bày, quảng cáo. Và cũng chính vì vậy việc trưng bày và chiếu sáng luôn được đánh giá vô cùng quan trọng trong chiến lược kinh doanh của thời điểm này. Đối với không gian trưng bày nội thất cửa hàng, việc chiếu sáng bằng ánh sáng tự nhiên hay đèn dầu, đèn khí, nến… chỉ có công dụng làm rõ sản phẩm trong cửa hàng nhưng khi được đầu tư về việc tổ chức không gian chiếu sáng bằng hệ thống đèn điện, ánh sáng được nâng lên thành nghệ thuật trưng bày. Chiếu sáng đa dạng, không chỉ đáp ứng công năng mà còn tôn lên giá trị sản phẩm, tạo sức thu hút cho sản phẩm trưng bày.
Nhân tố chính để nghệ thuật chiếu sáng được phát triển một cách trọn vẹn đó là sự phát triển về công nghệ của các loại nguồn sáng khác nhau từ các nhà sản xuất. Có thể kể đến các loại đèn như: Đèn sợi đốt, Halogen, huỳnh quang v.v… Hiện tại, hệ thống thiết bị chiếu sáng đang chuyển sang thế hệ thứ 4, thế hệ của nguồn sáng LED rất tiết kiệm năng lượng, chủ động tạo ra nhiều nguồn sáng: nóng, lạnh, trung tính ứng dụng ở nhiều công việc khác nhau. Công dụng chiếu sáng của các loại đèn này rất đa dạng. Kiểu dáng và màu sắc cũng khác nhau tùy theo việc sắp đặt vào từng không gian cụ thể. Bởi thế, các họa sỹ thiết kế nội thất phải không ngừng cập nhật những ứng dụng, giải pháp, các tiêu chuẩn, xu hướng mới trong thiết kế chiếu sáng cho không gian trưng bày nội thất cửa hàng để từng bước thay đổi làm chủ các kỹ thuật mới theo kịp với các nước trong khu vực.
Tóm lại, nghệ thuật chiếu sáng góp phần làm cho công năng trong nội thất trưng bày cửa hàng có hiệu quả hơn. Tỏng một tổng thể không gian công trình chung, ánh sáng làm nổi bật các nét riêng biệt của từng hình dạng, từng cá thể, từng chi tiết trong tổng thể hài hòa, có sự đan xen phong phú. Nếu các hình tượng của sự tạo hình, khối, đường nét trang trí phản ánh được khả năng cảm thụ thị giác về những đặc điểm, thì màu sắc và ánh sáng lại có giá trị dẫn dắt, lỹ giải những cái nói trên giúp cho tâm thức, tình cảm của con người dễ dàng thụ cảm hơn, ấn tượng hơn.
Bên cạnh đó, nghệ thuật chiếu sáng cũng đóng vai trò quan trọng và có ảnh hưởng mạnh mẽ đến sức truyền cảm của cái đẹp của sản phẩm trong không gian nội thất trưng bày cửa hàng. Nó khẳng định các tuyến tính làm duyên dáng các bình diện, làm nổi bật thêm các khối hình trong không gian ba chiều. Ngoài ra, nó còn thể hiện một cách hoàn hảo những tư tưởng triết học ẩn chứa trong ý đồ sáng tạo nghệ thuật công trình hoặc ý tưởng thiết kế sản phẩm được trưng bày./.
- Ths. Nguyễn Đình Long -
>>> Thiết kế nội thất - Tiểu cảnh
>>> Nhân trắc học trong thiết kế nội thất
