Một số giải pháp chức năng trong không gian nội thất
trường mẫu giáo hiện nay
Không gian nội thất và ngoại thất trong các loại hình công trình nói chung rất phong phú và đa dạng. Với loại hình trường mẫu giáo hiện nay, ngoài các đặc trưng cơ bản của loại hình này việc tổ chức không gian chức năng phải hết sức linh hoạt và sáng tạo. Ở nước ta, các trường mẫu giáo hiện nay với chức năng cơ bản vẫn là một phòng học đa năng nên việc tổ chức không gian sao cho hợp lý, không bị chồng chéo về thời gian cũng như không gian dạy, học, chơi, ngủ, cho trẻ thoải mái nhất. Do đặc thù là đa năng nên với việc đưa ra các giải pháp cho chức năng trong không gian nội thất trường mẫu giáo hiện nay là hết sức quan trọng. Giải pháp về tổ chức dây chuyền công năng, các yếu tố tạo hình trong thiết kế nội ngoại thất không gian phòng học, đồ nội thất, trang thiết bị trong phòng học phải được modun hóa nhằm mục đích tạo được các vận dụng linh hoạt trong từng chức năng sử dụng. Giải pháp về cây xanh, sân vườn ngoại thất giúp cho không gian nội thất trường mẫu giáo được linh hoạt và hấp dẫn hơn cho trẻ.
Trước hết, phải hiểu được tổ chức của dây chuyền công năng của một trường mẫu giáo thì khi đó người thiết kế mới đưa ra được các giải pháp chức năng cho từng không gian một cách tối ưu nhất. Dựa vào sơ đồ dây chuyền công năng cơ bản của một phòng học mẫu giáo điển hình của trường mầm non có thể chia ra ba dạng thức không gian sinh hoạt chức năng như sau:
Không gian bổ trợ - không gian này với chức năng ngăn chia các không gian với nhau theo thời gian và mục đích hoạt động, có thể vận dụng cho mọi điều kiện của từng trường mẫu giáo, từng lớp học chung trong điều kiện hoàn cảnh hiện nay của các trường mẫu giáo. Đó là sự kết hợp giữa các loại hình không gian cũng như các chức năng của từng phòng như học, chơi, ăn ngủ, hoạt động thể chất… Có thể nói là một sự vận động của không gian vừa tạo ra một môi trường chơi mà học, học mà chơi, kết hợp ngoài vào trong, trong vào ngoài. Việc sử dụng các đồ vật hoặc thiết bị ngăn chia không gian bằng những vách ngăn hoặc những vật thể mang tính ước lệ, cũng có thể kết hợp với những hình thức treo, nối, kết cấu… nhằm có sự biến đổi không gian một cách hợp lý hoặc cũng có thể kết hợp với màu sắc, đường nét, hình khối, điểm… để có thể tạo nên một không gian chức năng mang tính hoàn chỉnh khi sử dụng chúng vào đúng mục đích.
Loại hình chức năng thứ hai là không gian mở mà khả năng mở phụ thuộc vào giới hạn các diện không có nguyên tắc (mảng diện không hạn chế, sự khống chế của không gian mở phụ thuộc vào hình khối trong không gian mở thông, to nhỏ, lỗ, động, đặc, rỗng… Chức năng không gian mở có tính hướng ngoại độ riêng tư (giới hạn, hạn chế, ít, nhỏ), nhấn mạnh với không gian bên ngoài. Sự giao thoa trong và ngoài xung quanh rất lớn, lưu thông với các không gian kề cận, hiệu quả tâm lý rất thoáng đãng, rộng rãi.
Dạng thức thứ ba là không gian liên hợp là không gian vận dụng liên tục, vận dụng sự phân chia ngăn cách hay tính tượng trưng cho các không gian có hướng ngang bằng hoặc thẳng đứng và duy trì bảo đảm cho sự liên tục, giao tiếp ở mức độ lớn nhất đường tầm mắt thông suốt. Các hoạt động giao thông không bị vướng hoặc bị ngăn cản nhằm nhấn mạnh cảm giác lưu động, thường được phụ trợ bằng các đường nét, hình khối có tính dẫn hướng, các động thái phong phú, lưu loát. Cảm giác nhận biết các chức năng không gian thường dựa vào các nguyên lý bố cục không gian mà có. Nó quan hệ mật thiết với ánh sáng, màu sắc, hình khối, đường nét, ánh sáng…
Tạo hình khối trong thiết kế nội ngoại thất không gian phòng học cho trường mẫu giáo cũng là một giải pháp hết sức quan trọng trong chức năng của từng không gian nội thất. Nói đến vị trí hình khối của không gian nội thất là nói đến bố cục của hình khối trong không gian mà nó chiếm chỗ và quan hệ về mặt tỷ lệ giữa các hình khối với nhau và giữa hình khối với các yếu tố khác như: màu sắc, chất liệu và ánh sáng để tạo nên một công năng hoặc một loại hình chức năng nào khác. Biểu hiện đầu tiên và dễ nhận biết nhất của hình khối là hình dáng bên ngoài, về bản chất khối là vật thể có ba chiều không gian được xác định bằng ba yếu tố cơ bản (dài – rộng – cao). Về nguồn gốc khối được chia làm hai loại: khối có nguồn gốc tự nhiên và khối có nguồn gốc nhân tạo. Khối tự nhiên bao gồm những hình khối có sẵn trong thiên nhiên như đất, đá, khoáng thạch, cây cối, động vật… Khối nhân tạo là do con người sáng tạo bao gồm các khối hình học cơ bản và các khối phức hợp có tổ chức có ý đồ sắp đặt…
Về phân loại khối nói chung có thể chia ra ba dạng thể khối: thể khối cứng, thể khối mềm, thể khối kết hợp giữa cứng và mềm. Cũng như màu sắc hay chất liệu, hình khối cũng có những thuộc tính riêng, tiếng nói riêng. Việc nắm bắt được các yếu tố đặc trưng trên sẽ giúp cho người thiết kế chủ động khai thác được các thuộc tính này để phục vụ cho việc giải quyết tổng thể về chức năng không gian góp phần làm cho không gian nội thất thêm khoa học hơn, giàu cá tính và trên hết là thỏa mãn được nhu cầu về môi trường học tập và vui chơi cho trẻ, giúp cho các em thoải mái, đẩy mạnh tư duy sáng tạo cho trẻ phát triển tốt.
Xu thế ngày nay đưa ra các giải pháp về hình khối trong tổ chức không gian nội thất trường mẫu giáo nói chung cũng như trong tạo mẫu đồ chơi, thiết bị nội thất cho trẻ em nói riêng đang được đơn giản hóa bằng các khối cơ bản có nhiều đường thẳng kết hợp với một số đường cong, đường vô hướng, đường zích zắc có tính đột phát, tạo ra nhiều ý tưởng sáng tạo hơn cho không gian nội thất. Vậy vai trò của hình khối trong giải pháp về chức năng trong không gian nội thất phải là điểm nhấn quan trọng trong một không gian chính, trong trường hợp này hình khối đóng vai trò chủ thể, tâm điểm cho không gian phòng. Là điểm kết nối giữa các bộ phận khác nhau trong một không gian có nhiều tổ chức khối với các chức năng khác nhau được xác định bởi chỗ của nó giữa các hình khối khác trong hệ thống ba mặt phối hợp: mặt chiếu bằng, mặt chiếu đứng và mặt chiếu bên. Một điều rất quan trọng đó là sự sắp đặt bố cục hình khối phải đặt trong mối quan hệ con người vì con người là trung tâm của mọi hoạt động, trong thực tế cuộc sống có rất nhiều hình khối tạo ra đã lấy con người làm tiêu chuẩn để đánh giá vị trí, vai trò và độ lớn chiếm chỗ trong không gian các cấp độ cao – thấp, xa – gần, phải – trái… Ngoài ra cũng cần phải xét đến hình khối trong mối quan hệ tương hỗ với các yếu tố cấu thành không gian nội thất như ánh sáng, chất liệu, màu sắc, kết cấu, đặc thù… Trong trang trí nội thất hình khối là phần cơ bản mà các yếu tố khác như màu sắc, chất liệu, kiểu dáng, kết cấu…, được phô bày với mọi giá trị thẩm mỹ của chúng. Do vậy việc thiết kế và thi công sản phẩm nội thất cũng cần đến yếu tố nghiên cứu về hình khối, đặc thù, tâm sinh lý con người thỏa mãn được nhu cầu chức năng của từng không gian sử dụng nói chung và nhà trẻ mẫu giáo nói riêng.
Trong phạm vi của một không gian nội thất đầy đủ chức năng thì hình thức, kiểu dáng, màu sắc, chất liệu, tỷ lệ, … cũng là những yếu tố quan trọng tạo nên tính thẩm mỹ. Như vậy có thể nói sự hoàn thiện của một không gian nội thất có phong cách còn được tạo nên bởi những yếu tố về hình, sắc, chất… Các yếu tố này tồn tại trong không gian với nhiều dạng: cân bằng, hài hòa, thống nhất, đa dạng, nhịp điệu hay tỷ lệ. Chúng ta cần phải nhìn và nhận biết được nhiều tính chất cụ thể của không gian, cách liên kết và tác động tương hỗ để tạo nên tính thẩm mỹ của không gian xung quanh chúng ta, tỷ lệ là vấn đề cốt lõi trong không gian nội ngoại thất. Tỷ lệ cho chúng ta biết mốc quan hệ giữa vật này với vật khác, mối quan hệ này có thể là kích thước, số lượng hay mức độ, kích thước của một vật bị ảnh hưởng bởi các kích thước tương đối với các vật khác trong môi trường của nó. Trong không gian nội ngoại thất người thiết kế luôn quan tâm đến các mối quan hệ tỷ lệ giữa các thành phần của một thành phần thiết kế, giữa một vài thành phần, giữa các thành phần hình thức và sự khép kín không gian. Bên cạnh đó, nguyên lý thiết kế của tỷ lệ xích là sự liên quan của tỷ lệ giữa các bộ phận cho cân đối. Tỷ lệ và tỷ xích đều có quan hệ tới kích thước của mọi vật. Nếu có sự khác biệt nào đó thì tương quan sẽ gắn liền với mối liên hệ với các bộ phận của bố cục trong khi tỷ lệ thể hiện rõ kích thước của vật đó nếu phụ thuộc vào điều kiện đã cho hoặc theo quy ước đã có. Tỷ xích nói tới độ lớn một vật nào đó xuất hiện khi có sự so sánh nó với những vật khác mà vật đó nhìn chung thì lớn hơn nhiều về mặt kích thước. Tương tự, một vật được coi là tỷ xích lớn nếu nó được đặt cùng những vật thể tương đối nhỏ hoặc nó xuất hiện lớn hơn vật được cho là kích thước bình thường hoặc trung bình. Không có gì lạ nếu vật thể nào đó có mối quan hệ tỷ lệ bình thường trật tự nhưng lại có tỷ xích khác thường khi được so sánh với những vật thể khác. Những yếu tố có tỷ xích bất thường có thể dùng để thu hút sự chú ý hoặc tạo điểm nhấn vào một trọng điểm trong không gian. Đối với bất cứ một công trình nào thì việc gây được ấn tượng và cảm giác nói trên là một cái đích của nhà thiết kế nội thất, đặc biệt là trong công trình phục vụ cho đối tượng trẻ em nó có thể tạo nên những giá trị về mặt tâm lý, tạo ấn tượng tốt cho môi trường giáo dục. Giải pháp về cây xanh, sân vườn ngoại thất trong việc xây dựng cơ sở vật chất cho trường mẫu giáo nói chung là một vấn đề cần thiết, không thể thiếu góp phần cho nhiệm vụ nuôi và dạy trẻ. Bố trí sân vườn chơi cho trẻ với mục đích tạo cho trẻ em một môi trường vui chơi tập luyện và tiếp xúc với thiên nhiên hàng ngày cùng với trang thiết bị trong sân vườn gồm nhiều chủng loại, hình thức sắp xếp phong phú, vật liệu sử dụng đa dạng tùy theo điều kiện khả năng và điều kiện cụ thể của mỗi công trình. Việc bố trí cây xanh cần phải được nghiên cứu, tất cả các giải pháp đưa vào bố cục sân vườn sao cho đủ về số lượng, chủng loại, hình dáng, máu sắc… hợp lý về không gian, thời gian nở hoa kết hợp với các hình khối đồ chơi ngoài trời tạo nên một nhịp điệu, một bức tranh thiện nhiên sống động hấp dẫn cho trẻ em, đồng thời với sự xen kẽ màu sắc hoa lá giữa các loại cây trong vườn tạo nên bốn mùa đều có màu sắc sẽ luôn làm cho trẻ em một cảm giác thích thú hào hứng không bị nhàm chán, ví dụ như: mùa xuân có hoa đào nở, hoa mai vàng khoe sắc… mùa hè với những chùm phượng đỏ thắm, bằng lăng tím xen kẽ với khóm ngọc lan thơm nhẹ… giúp cho trẻ thêm yêu thiên nhiên và cảm nhận về màu sắc thiên nhiên theo từng mùa trong năm.
Giải pháp chức năng về quy hoạch mảng, vùng, khu trong tổng quan sân vườn cũng rất quan trọng, đặc biệt là hệ thống giao thông, cấp thoát nước, cơ sở hạ tầng điện lưới, cách sắp đặt các trang thiết bị cho khu vui chơi phải khoa học thuận tiện, có một sự liên hoàn với từng khu, kết hợp với những mảng cỏ, cây xanh tạo sự đồng bộ không nhàm chán giúp cho hoạt động của trẻ trở nên hứng thú, kích thích trí tò mò khám phá thiên nhiên của trẻ trong các hoạt động ngoài trời, thuận tiện, an toàn cho trẻ chơi và đồng thời cũng thuận tiện cho các cô hướng dẫn cho trẻ học và chơi… Mặt khác khi đưa ra các giải pháp về mặt nội dung ý tưởng cho cảnh quan khu vui chơi cũng phải theo quy luật của chính bản thân đối tượng, phản ánh sự chính xác, khách quan sự vật, hiện tượng vào tâm trí trẻ em. Các trang thiết bị đồ chơi ngoài trời cũng cần phải có những giải pháp giúp trẻ tích cực hoạt động để nhận thức đối tượng bằng cách nhìn, sờ, tháo, lắp… qua đó kích thích chức năng hoạt động trí não của trẻ… gợi mở hướng sự chú ý của trẻ vào nội dung chơi, như vậy sẽ phát huy được tính tích cực, độc lập, sáng tạo của trẻ. Việc thiết kế tạo nên môt không gian đẹp, hợp lý nhưng không thể quên mức độ an toàn cho trẻ, từ cơ sở hạ tầng vững chắc thuận tiện, sân chơi phong phú, tiện lợi đồ chơi bền vững, tiêu chuẩn không độc hại, kể cả khi có sự tác động của thiên nhiên nhất là các trang thiết bị đồ chơi vận động cho trẻ.
Giải pháp chức năng trong không gian nội thất trường mẫu giáo hiện nay đòi hỏi phải được giải quyết trên cơ sở khoa học và thực tiễn. Sau khi định lượng không gian, vấn đề tiếp theo là sắp xếp các mối quan hệ như thế nào, dựa trên tính năng sử dụng của từng không gian. Một điều khá quan trọng khác nữa là quan hệ lưu thông giữa các không gian nội thất liên quan đến các vấn đề về công năng của từng chức năng trong không gian. Mối quan hệ này có tác dụng hỗ trợ một cách hiệu quả cho các hoạt động của con người. Những giải pháp về chức năng nhằm tính toán diện tích không gian, công năng hoạt động của không gian đảm bảo đạt hiệu quả cao về điều kiện kinh tế, gợi mở những cảm xúc tinh thần, mang xu hướng thiết kế thời đại. Vì thế vai trò của người họa sĩ thiết kế nội thất phải luôn đóng góp, đưa ra những giải pháp chuyên môn đặt về mặt lý luận và ứng dụng thực tế cao nhằm đưa chất lượng không gian phòng học trong các trường mẫu giáo hiện nay phát triển và luôn đáp ứng được nhu cầu ngày một cao của xã hội cũng như các bậc phụ huynh có con nhỏ. Mặt khác cũng một phần công sức bé nhỏ đưa thế hệ trẻ phát triển toàn diện. Đó là mầm non trụ cột phát triển của đất nước thời kỳ tương lai.
- ThS Vũ Ngọc Hà -
>>> Gạch bông trang trí nội thất (Phần 1)
>>> Gạch bông trang trí nội thất (Phần 2)
>>> Phòng ngủ trẻ em
