Nguyên lý ánh sáng (Phần 3): Ánh sáng tự nhiên

Ánh sáng tự nhiên rất đa dạng, có sự khác biệt lớn giữa các nhân tố ảnh hưởng đến nó. Nguồn sáng tự nhiên nói chung do mặt trời cung cấp nhưng bản thân nó cũng lại có sự khác biệt, tùy theo khoảng thời gian trong ngày cũng như thay đổi theo thời tiết khí hậu. Các nhân tố ảnh hưởng có thể làm thay đổi nguồn sáng theo nhiều hướng: từ sắc nét và ấm đến nhẹ và lạnh.

Hình sử dụng trong phần 1 là hình minh hoạ cơ bản của ánh sáng mặt trời. Hầu hết trong chúng ta đều thấy trong những ngày nắng thông thường. Nó mô tả ánh sáng mặt trời tầm giữa sáng và chiều. Xét về khía cạnh màu sắc và đặc tính thì đây là thời khắc thật nhất trong ngày của ánh sáng mặt trời. Tuy nhiên, có 2 nhân tố khác cũng ảnh hưởng đến tính chất của ánh sáng mặt trời đó là: tán xạ và mây che.

Như đã nói trong phần 1, bầu khí quyển trái đất tán xạ những bước sóng ngắn hơn, tạo ra bầu trời xanh và màu đỏ cho ánh sáng mặt trời. Ánh sáng mặt trời xuyên qua bầu khí quyển càng dày thì độ tán xạ xảy ra càng nhiều. Do vậy, vào tầm sáng và chiều, mức độ tán xạ xảy ra nhiều hơn.

Rõ ràng tính chất của ánh sáng mặt trời khác nhau theo từng thời điểm trong ngày. Cũng có vài trường hợp đặc biệt xảy ra khi mặt trời đã khuất sau đường chân trời và lúc này ánh sáng bầu trời (do tán xạ từ mặt trời) là nguồn sáng duy nhất.

Những đám mây ảnh hưởng lớn đến màu sắc và tính chất của ánh sáng mặt trời. Mây thuờng có độ mờ (cho ánh sáng có thể đi qua) và có tính chất khuyếch tán. Khi ánh sáng đi qua bề mặt trong suốt như kính, các tia sáng chạy song song. Tuy nhiên, nếu đi qua bề mặt mờ đục thì ánh sáng lại bị lệch hướng và các tia sáng bật nẩy bên trong làm lệch hướng ánh sáng. Đây là hiện tượng rất giống với hiện tượng tán xạ ánh sáng xanh trong khí quyển, nhưng có điều hiện tượng tán xạ này không chỉ xảy ra với những bước sóng ngắn mà còn cả bước sóng dài.

Ảnh hưởng này dẫn đến hiện tuợng khuyếch tán lên ánh sáng mặt trời, biến nguồn sáng sắc, nhỏ thành nguồn sáng mềm và lớn (trên toàn bầu trời). Màu sắc cũng bị ảnh hưởng bởi mây vì mây che bầu trời xanh và ánh sáng lại đi từ đó xuống.

Ánh sáng mặt trời giữa trưa:

Khi mặt trời lên đến thiên đỉnh cũng là lúc ánh sáng mặt trời mạnh và trắng nhất. Chúng ta có thể thấy sự tương phản ở đây mạnh và bóng đổ rất tối (trong thực tế khi rửa phim ra mới thấy rõ màu tối này) tuy nhiên trong vùng tối này, mắt thường của chúng ta đôi khi vẫn thấy rõ mọi vật. Với loại chiếu sáng này, chúng ta cần tạo ánh sáng mạnh và độ tương phản cao.

Ánh sáng mạnh làm mất màu và ít bị bão hoà hơn so với các thời điểm chiếu sáng khác trong ngày. Theo cách chiếu sáng này, độ tương phản mạnh có thể gây khó khăn cho chúng ta khi muốn tạo bức một bức hình cuốn hút (nếu hạ độ tương phản thấp xuống, có thể tạo nên bức hình khá đẹp). Tuy nhiên, chúng ta có thể áp dụng cách chiếu sáng này với cảnh nước hay cảnh biển vùng nhiệt đới.

Bóng đổ bé và ánh sáng mạnh không mấy khi được dùng để diễn tả hình dáng vật thể, độ bão hòa thấp cũng là một trở ngại khác. Phần lớn các nhiếp ảnh gia đều tránh ánh sáng lúc giữa trưa nhưng không có nghĩa là không thể tận dụng nó. (Hầu hết những gì đi ngược lại lí thuyết thông thường đều có thể tạo ra tình huống sáng tạo, khác lạ)

Bức ảnh này là một ví dụ tiêu biểu cho chiếu sáng giữa trưa.
Chúng ta hãy để ý toàn bộ nền cát đều màu trắng và bóng đổ tụ.
Sự tương phản này quá lớn để máy ảnh có thể tái hiện
được toàn bộ vùng bóng đổ

Các bức hình chụp cảnh dưới nước vào giữa trưa
đạt hiệu quả cao vì người chụp không bị phản xạ bóng
xuống mặt nước (do góc chiếu thẳng của ánh sáng mặt trời).
Không giống như hầu hết các đối tượng khác, nước biển có màu
rất đẹp nhờ vào cách chiếu sáng này.

Việc tận dụng sự tương phản mạnh của ánh sáng
mặt trời lúc trưa nắng đã tạo nên điểm nhấn tương phản trong
phông cảnh của bức hình trên. Nếu không dùng thêm bộ lọc
tia hồng ngoại tăng cường cho hiệu ứng này, màu của bức tranh
có lẽ đã không đạt được hiệu quả như thế này.

Ánh sáng chiều tà:

Do mặt trời lúc này đã xuống thấp, ánh sáng phần nào ấm hơn, trời sẩm tối, ánh sáng mặt trời đổ màu vàng. Màu của bầu trời cũng có bóng đổ xanh sâu hơn theo từng cấp độ giảm của ánh sáng.

Ánh sáng lúc chiều tối nhìn chung được đánh giá cao trong tạo sức hấp dẫn cho bức hình với những gam màu ấm và độ tương phản nhẹ nhàng dễ đi vào lòng người. Khoảng 1 tiếng trước khi mặt trời lặn chúng ta có thể thấy rõ hiệu ứng này rõ nhất! Các nhà nhiếp ảnh và làm phim thường coi đây là khoảnh khắc vàng vì chất lượng ánh sáng khi lên ảnh rất đẹp.

Độ bão hòa về màu sắc trong thời điểm này khá cao và bản thân màu của ánh sáng cũng ảnh hưởng lớn đến các bề mặt nó tiếp xúc, tạo vẻ ngoài ấm nóng và phong phú. Như một sự trùng hợp ngẫu nhiên có tính thẩm mỹ, màu bóng đổ rất hợp với màu của ánh sáng chủ đạo (màu vàng tương phản màu xanh). Màu vàng ấm của ánh sáng chủ đạo đối lập với phần bóng đổ gam màu xanh lạnh. Do vậy mà trong nhiếp ảnh, phim và quảng cáo thường có cảnh ánh sáng lúc chiều tàn.

Vào lúc chiều tà, bạn có thể nhìn thấy rõ bóng đổ màu vàng
khá đậm lên các cột của ga Battersea Power Station.

Bộ lông nhìn bóng loáng của chú chó này
một phần phản chiếu rất đẹp bởi ánh sáng màu vàng
lúc chiều tối, phần còn lại là do bầu trời xanh.

Thứ ánh sáng khá hấp dẫn lúc chiều tà
có thể làm sáng hầu hết các vật thể. Trong bức ảnh này,
hình trông sẽ thật tẻ nhạt nếu không có loại chiếu sáng này

Mặt trời lặn – Sunset

Đúng vào thời điểm mặt trời sắp lặn, ánh sáng có màu da cam đậm hơn và lẫn thêm sắc đỏ. Cường độ ánh sáng yếu đi đồng nghĩa với sự tương phản lúc này bắt đầu xuống thấp. Ánh sáng mặt trời yếu sẽ tạo cơ hội cho ánh sáng bầu trời làm chủ thế trận với vùng bóng đổ màu xanh là chính. Bóng đổ vào thời gian này rất dài, màu hiện lên rõ.
Khi mặt trời lặn, vào lúc có mây, màu của bầu trời rất lạ. Không như khoảng thời gian khác trong ngày, mây lúc này lại được thắp sáng từ phía sau với những gam màu đỏ ấn tượng và sắc da cam. Những mảng màu này hòa cùng màu của bầu trời có thể gây ảnh hưởng cho màu sắc vùng bóng đổ, đôi khi chuyển chúng thành màu tím hay hồng.
Cảnh mặt trời lặn thường rất đa dạng về màu sắc cũng như trong bầu không khí phông cảnh. Bạn có thể kiểm nhận thực tế này nếu quan sát một vài cảnh lúc hoàng hôn, chúng không hề giống nhau.

Ở đây ta thấy ánh sáng mặt trời màu da cam đậm
với bóng đổ chuyển sang màu tím (do hỗn hợp màu
phản chiếu từ bầu trời nói trên)

Độ tương phản rất thấp và lúc này, khi cùng
chiếu xuống các mỏm đá, cường độ ánh sáng mặt trời
và bầu trời không chênh nhau nhiều.

Mặt trời lặn rất nhanh và ánh sáng cùng thay đổi nhanh.
Một cảnh kiểu này chỉ kéo dài độ vài phút trước khi
mặt trời khuất hẳn sau đường chân trời

Ráng chiều:

Khoảng thời gian trời chạng vạng tối là khoảng thời gian rất đặc biệt trong ngày. Sự chiếu sáng không thể dự đoán được nhưng bù lại, nó rất đẹp. Khi mặt trời đã khuất hẳn sau đường chân trời, nguồn sáng tự nhiên còn lại duy nhất đến từ bầu trời, bóng đổ ít, độ tương phản và màu sắc nhìn rất nhẹ nhàng.

Vào ngày quang đãng, sau khi mặt trời lặn, bầu trời phía Tây thường có màu hồng, người ta gọi hiện tượng này là ráng chiều. Màu của ánh ráng chiều có thể rất hồng, chiếu xuống các bề mặt phản xạ tốt như: bức tường trắng, cát hay nước. Tuy nhiên, ánh sáng hồng này lại quá nhạt để có thể gây ảnh hưởng tới các bề mặt tối hơn như giữa các tán lá, do vậy mặt đất thường rất tối vào thời điểm này trong ngày.

Tuy nhiên, không phải lúc nào ánh sáng ráng chiều cũng xuất hiện khi trời chạng vạng tối. Có những lúc bầu trời phía Tây chỉ màu xanh. Khi mặt trời hắt ánh nắng từ sau đường chân trời thường xuất hiện những ánh màu vàng hay da cam. Sau khi mặt trời lặn, tuy ánh sáng bầu trời phía Tây chỉ duy trì trong thời gian ngắn và thay đổi nhanh nhưng ánh sáng phát ra từ mặt trời vẫn có thể tồn tại khoảng 1 giờ sau đó. Một điểm đáng chú ý là bầu trời phía Tây ngoài màu hồng còn có thể là vàng, da cam và đỏ.

Nhìn từ phía trong nhà, bầu trời có chiều sâu và một màu xanh mạnh, đặc biệt nó tương phản với ánh sáng da cam của sợi dây tóc bóng điện bên trong nhà.

Trong các ngày u ám, nhiều mây, ánh sáng mặt trời thường màu xanh (màu hồng trong những ngày quang mây) và nhìn chung trời tối rất nhanh.

Trong ảnh này ta có thể nhìn thấy bầu trời phía Tây rất hồng.
Có thể bạn không thường thường xưyên để ý nhưng nó là màu quen thuộc
trên bầu trời mỗi khi mặt trời lặn. Bạn cũng có thể nhận ra
các bề mặt không có khả năng phản xạ như các tán cây (có màu tối đen).
Trong khi đó, các bề mặt có khả năng phản xạ tốt
như những cần trục còn rất sáng

Ánh sáng lúc trời nhá nhem tối đang hắt
ánh hồng và xanh lên mặt nước và chiếc thuyền.

Ánh sáng vào ngày u ám có màu xanh đậm

- Hương Giang -

>>> Nguyên lý ánh sáng (Phần 1)

>>> Nguyên lý ánh sáng (Phần 2)

>>> Hình khối và ánh sáng

>>> Tại sao sắc độ sáng tối lại quan trọng